Kategoria: Bez kategorii

Całkowity koszt zatrudnienia specjalisty na umowie o pracę z wynagrodzeniem brutto 10 000 zł przekracza 12 200 zł miesięcznie, podczas gdy współpraca B2B przy identycznej kwocie netto dla wykonawcy generuje niemałe oszczędności dla organizacji. Ta różnica przez dekadę stanowiła fundament optymalizacji struktur zatrudnienia w polskich korporacjach, skłaniając setki firm do masowej konwersji etatów na kontrakty B2B. Jednak paradygmat ten ulega fundamentalnej transformacji w 2025 roku.

Aktualne stawki składek ZUS, próby wprowadzenia rewolucyjnej reformy składki zdrowotnej, ograniczenia w kosztach uzyskania przychodu dla usług niematerialnych (limit 50%), dodatkowe korzyści z ulgi B+R dla firm innowacyjnych oraz dramatycznie rosnące ryzyko przekwalifikowania umów przez wzmocnione organy kontroli wymagają kompleksowej rewizji dotychczasowych założeń dotyczących skutków podatkowych różnych form współpracy z ekspertami.

Koszty zatrudnienia: porównanie struktur fiskalnych UoP i B2B

Pracodawca wypłacający specjaliście 10 000 zł brutto ponosi dodatkowo składki ZUS w wysokości 19,48% do 22,14% podstawy wymiaru, czyli około 2 214 zł miesięcznie. Całkowity koszt zatrudnienia wynosi zatem 12 214 zł. Z tej kwoty pracownik otrzymuje około 7 200 zł netto po potrąceniu składek społecznych (13,71%), składki zdrowotnej (9%) oraz zaliczki na podatek dochodowy. Efektywnie część kosztu poniesionego przez organizację trafia do pracownika, pozostałą znaczną część stanowią obciążenia fiskalne.

Współpraca B2B prezentuje odmienną architekturę kosztów. Organizacja płaci wyłącznie wartość faktury – w analizowanym przypadku 11 500 zł – bez dodatkowych składek pracodawcy.

Sam przedsiębiorca, w przeciwieństwie do pracownika, może opłacać składki ZUS i składkę zdrowotną na preferencyjnych warunkach. Dodatkowo, ma do wyboru jedną z trzech form opodatkowania, zaś pracownik takiego wyboru nie ma.

Limit 50% kosztów uzyskania przychodu (KUP): kluczowy parametr opłacalności

W przypadku zmieniającego się środowiska wokół umów B2B, pracodawcy mogą wziąć pod uwagę rozwiązanie polegające na zastąpieniu kontraktów B2B umową o pracę oraz wprowadzeniu struktury wynagradzania opartej o stosowanie 50% kosztów uzyskania przychodu (KUP) przez pracowników, w zamian za przeniesienie praw autorskich do stworzonych utworów na rzecz pracodawcy.

Rozwiązanie to z jednej strony zabezpiecza pracodawców przed ryzykiem przekwalifikowania kontraktów B2B i negatywnych konsekwencji z tym związanych, a z drugiej strony daje możliwość oferowania pracownikom takiego samego wynagrodzenia netto, jak na kontrakcie B2B, przy jednoczesnym zachowaniu tego samego budżetu płacowego co dotychczas.

Wynika to z faktu, że rozwiązanie to – dopuszczalne w wielu branżach – pozwala rozpoznawać wyższe koszty uzyskania przychodu przez pracowników, co prowadzi do mniejszej podstawy do opodatkowania, a tym samym mniejszego podatku.

Koszty te są ograniczone w skali roku do wysokości 120 000 zł.

Rozwiązanie to powinny rozpatrzyć firmy, które prowadzą działalność w zakresie:

• Architektury, architektury wnętrz,
• Inżynierii budowlanej,
• IT, grafiki,
• Badań i rozwoju.

Ulga B+R: dodatkowy parametr decyzyjny dla firm innowacyjnych

Dla organizacji prowadzących działalność badawczo-rozwojową ulga B+R stanowi istotny dodatkowy parametr przemawiający za wyborem umowy o pracę nad współpracą B2B. Mechanizm ulgi, dostępny nie tylko dla firm technologicznych, ale dla wszystkich przedsiębiorców rozwijających nowe produkty, procesy czy usługi w dowolnej branży – od farmaceutycznej, przez produkcyjną, spożywczą, chemiczną, aż po usługi profesjonalne – pozwala na odliczenie od podstawy opodatkowania w CIT 200% kosztów kwalifikowanych poniesionych na działalność B+R, co w praktyce oznacza, że każda złotówka wydana na wynagrodzenie pracownika zaangażowanego w prace rozwojowe generuje odliczenie podatkowe w wysokości 2 złotych.

Wynagrodzenia pracowników zatrudnionych na umowę o pracę stanowią automatycznie koszt kwalifikowany do ulgi B+R, pod warunkiem ich faktycznego zaangażowania w prace badawczo-rozwojowe, co jest stosunkowo łatwe do udokumentowania poprzez ewidencję czasu pracy i projekty, nad którymi pracują. Współpraca B2B z zewnętrznymi ekspertami również może kwalifikować się do ulgi, jednak wymaga znacznie bardziej restrykcyjnej dokumentacji i spełnienia dodatkowych warunków – wykonawca musi realizować konkretny projekt B+R, a organizacja musi szczegółowo udokumentować merytoryczny wkład wykonawcy w prace rozwojowe, co często bywa przedmiotem szczegółowych kontroli organów podatkowych.

W praktyce dla organizacji prowadzących prace rozwojowe – niezależnie czy są to inżynierowie projektujący nowe maszyny, farmaceuci opracowujący leki, technolodzy żywności tworzący nowe receptury czy programiści rozwijający innowacyjne algorytmy – korzyść z ulgi B+R może całkowicie odwrócić rachunek opłacalności na korzyść umowy o pracę. Przy stawce CIT 19% odliczenie 200% kosztów wynagrodzeń przekłada się na faktyczną oszczędność podatkową w wysokości 38% kosztów zatrudnienia, co znacznie przewyższa oszczędności składkowe możliwe do osiągnięcia przez współpracę B2B i czyni umowę o pracę rozwiązaniem zdecydowanie bardziej opłacalnym podatkowo dla firm intensywnie inwestujących w rozwój produktów, procesów i technologii.

Branżowa zmienność stawek podatkowych: przypadek IT

Branża IT doświadczyła w 2024 roku negatywnego stanowiska organów podatkowych w tym samego NSA.

Naczelny Sąd Administracyjny orzekł, że niektóre czynności z zakresu IT, do tej pory uznawane, że powinny być opodatkowane niższą stawką podatku w wysokości 8,5%, powinny być opodatkowane wyższą – 12 procentową stawką. Przy przychodzie 15 000 zł miesięcznie różnica wynosi 525 zł dodatkowego podatku miesięcznie, co dla wielu specjalistów IT oznacza konieczność rewizji optymalnej formy opodatkowania.

Wielkie platformy cyfrowe oferujące usługi w obszarze transportu i logistyki stoją przed implementacją dyrektywy o pracy na platformach cyfrowych (maksymalny termin: 2 grudnia 2026 roku), wprowadzającej domniemanie prawne stosunku pracy. Skutki podatkowe przekwalifikowania np. kierowców z B2B na umowę o pracę obejmą obowiązek odprowadzania składek ZUS pracodawcy (około 22% podstawy), konieczność zapewnienia minimalnego wynagrodzenia oraz pełne koszty urlopów, zwolnień chorobowych i odpraw, co łącznie może oznaczać wzrost całkowitych kosztów zatrudnienia o 30-40%.

Stanowisko KAS: granice legalnej optymalizacji podatkowej

Krajowa Administracja Skarbowa w komunikacie z 12 czerwca 2024 roku (sygnatura DKP3.8082.10.2023) odmówiła wydania opinii zabezpieczającej dla planowanej zmiany umów o pracę na kontrakty B2B, uznając takie działanie przy zachowaniu identycznego zakresu obowiązków za „sztuczne działanie” odpowiadające kryteriom unikania opodatkowania zgodnie z art. 119a § 1 Ordynacji podatkowej. To stanowisko ma fundamentalne znaczenie dla oceny skutków podatkowych restrukturyzacji zatrudnienia ekspertów i wyznacza wyraźną granicę między legalną optymalizacją a działaniami, które mogą zostać zakwestionowane przez organy kontroli.

Fiskus jasno komunikuje, że formalna zmiana formy prawnej współpracy bez rzeczywistej transformacji charakteru wykonywanych obowiązków będzie traktowana jako działanie mające na celu wyłącznie uzyskanie korzyści podatkowej. Skutki zakwestionowania współpracy B2B obejmują zakwestionowanie kosztów uzyskania przychodów w CIT, dodatkowe zobowiązania z tytułu składek ZUS za okres do 5 lat wstecz wraz z odsetkami oraz możliwe sankcje karnoskarbowe dla odpowiedzialnych osób. Dla organizacji stosujących tę formę współpracy na szerszą skalę oznacza to konieczność utworzenia istotnych rezerw bilansowych na potencjalne zobowiązania.

Ukryte koszty podatkowe przekwalifikowania: perspektywa CFO

W przypadku przekwalifikowania umów przez organy kontroli organizacja będzie zobowiązana do uregulowania nie tylko zaległych składek ZUS pracodawcy (około 22% podstawy wymiaru za okres nieprzedawniony), ale również odsetek od nieopłaconych składek. Przy współpracy z 50 kontrahentami B2B z miesięcznym wynagrodzeniem 10 000 zł zobowiązania mogą sięgać kilku milionów złotych, co ma bezpośredni wpływ na płynność finansową i wymaga uwzględnienia w planowaniu finansowym organizacji.

Scenariusze opłacalności: kiedy B2B pozostaje racjonalnym wyborem

Współpraca B2B pozostaje legalną i opłacalną formą zatrudnienia ekspertów przy spełnieniu określonych warunków ekonomicznych i organizacyjnych oraz uwzględnieniu wszystkich parametrów podatkowych. Z perspektywy skutków podatkowych najbezpieczniejsze pozostają projekty krótkoterminowe i specjalistyczne, trwające poniżej 12 miesięcy, o charakterze doradczym lub konsultingowym, gdzie wykonawca zachowuje pełną autonomię w organizacji pracy i nie podlega strukturom nadzoru charakterystycznym dla stosunku pracy.

Sytuacje szczególne: praca zdalna zagraniczna i zatrudnienie obcokrajowców

Praca zdalna zagraniczna: konsekwencje podatkowe i składkowe

Rosnąca popularność pracy zdalnej dla zagranicznych pracodawców lub klientów generuje złożone implikacje podatkowe i składkowe, które wymagają szczególnej uwagi w kontekście wyboru formy współpracy. Kluczowym parametrem pozostaje rezydencja podatkowa pracownika lub wykonawcy, która determinuje miejsce opodatkowania dochodów oraz obowiązki składkowe.

Osoba fizyczna mająca miejsce zamieszkania w Polsce (centrum interesów życiowych lub pobyt przekraczający 183 dni w roku podatkowym) podlega nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu w Polsce od całości swoich dochodów, niezależnie od miejsca ich uzyskania. Oznacza to, że polski rezydent podatkowy pracujący zdalnie dla zagranicznego kontrahenta musi rozliczyć się z PIT w Polsce, nawet jeśli wynagrodzenie jest wypłacane z zagranicy. W przypadku umowy o pracę z zagranicznym pracodawcą zastosowanie znajdują przepisy o unikaniu podwójnego opodatkowania, które mogą prowadzić do sytuacji, gdzie podatek płacony jest w kraju siedziby pracodawcy, a następnie rozliczany metodą kredytu podatkowego lub zwolnienia w Polsce.

Współpraca B2B z zagranicznym kontrahentem prezentuje prostszą strukturę podatkową dla polskiego przedsiębiorcy. Przychody z działalności gospodarczej świadczonej na rzecz zagranicznych klientów podlegają opodatkowaniu w Polsce według wybranej formy opodatkowania (skala podatkowa, podatek liniowy 19% lub ryczałt), bez konieczności odprowadzania podatku u źródła w kraju klienta w większości przypadków usług niematerialnych. Kluczowe znaczenie ma prawidłowe udokumentowanie świadczenia usług i unikanie powstania zakładu podatkowego (permanent establishment) w kraju klienta, co mogłoby skutkować obowiązkiem podatkowym za granicą.

Składki ZUS dla polskich rezydentów pracujących zdalnie dla zagranicznych podmiotów stanowią obszar szczególnej złożoności. W przypadku umowy o pracę decydujące znaczenie mają przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Dla pracy wykonywanej na rzecz pracodawcy z UE/EOG generalnie zastosowanie znajduje zasada lex loci laboris – składki odprowadzane są w kraju wykonywania pracy, czyli w Polsce. Wymaga to uzyskania odpowiedniego certyfikatu A1 potwierdzającego podleganie polskiemu systemowi ubezpieczeń społecznych. Dla przedsiębiorców świadczących usługi B2B dla zagranicznych klientów obowiązek składkowy w Polsce powstaje automatycznie z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce, niezależnie od lokalizacji klientów.

Zatrudnienie obcokrajowców: rezydencja podatkowa i składki ZUS

Zatrudnienie obcokrajowców przez polskie organizacje generuje specyficzne konsekwencje podatkowe i składkowe, które różnią się znacząco w zależności od statusu rezydencji podatkowej pracownika oraz formy współpracy. Kluczowym zagadnieniem pozostaje ustalenie, czy obcokrajowiec staje się polskim rezydentem podatkowym, co następuje w momencie ustanowienia w Polsce centrum interesów osobistych lub gospodarczych albo pobytu przekraczającego 183 dni w roku podatkowym.

• Obcokrajowiec będący polskim rezydentem podatkowym podlega opodatkowaniu w Polsce od całości swoich dochodów, identycznie jak obywatel polski. Pracodawca zatrudniający takiego pracownika na umowie o pracę odprowadza standardowe składki ZUS oraz pobiera zaliczki na podatek dochodowy według polskich stawek.
• Nierezydent podatkowy podlega w Polsce ograniczonemu obowiązkowi podatkowemu – opodatkowaniu podlegają jedynie dochody osiągane ze źródeł położonych w Polsce.

Współpraca B2B z obcokrajowcem niebędącym polskim rezydentem podatkowym wymaga szczególnej analizy charakteru świadczonych usług. Dla usług niematerialnych świadczonych przez nierezydenta generalnie nie powstaje obowiązek poboru podatku u źródła w Polsce, pod warunkiem, że usługi nie są świadczone przez zakład podatkowy w Polsce. Organizacja nabywająca takie usługi nie odprowadza składek ZUS ani nie pobiera podatku, przerzucając pełną odpowiedzialność za rozliczenia podatkowe i składkowe na wykonawcę w jego kraju rezydencji. To czyni współpracę B2B z zagranicznymi ekspertami często bardziej atrakcyjną administracyjnie i podatkowo niż zatrudnienie na umowę o pracę, szczególnie dla projektów krótkookresowych.

Składki ZUS dla obcokrajowców zatrudnionych na umowę o pracę w Polsce zależą od ich obywatelstwa i czasu planowanego zatrudnienia. Obywatele UE/EOG oraz Szwajcarii podlegają przepisom o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego – jeśli zostali delegowani do pracy w Polsce na okres do 24 miesięcy, mogą pozostać w systemie ubezpieczeń społecznych kraju wysyłającego na podstawie certyfikatu A1. W przypadku dłuższego zatrudnienia lub bezpośredniej rekrutacji w Polsce podlegają obowiązkowo polskiemu systemowi ZUS na identycznych zasadach jak obywatele polscy. Obywatele krajów spoza UE/EOG podlegają polskiemu ZUS od pierwszego dnia zatrudnienia, chyba że Polska ma z ich krajem umowę o zabezpieczeniu społecznym przewidującą inne rozwiązania.

Implikacje strategiczne dla organizacji

Skutki podatkowe różnych form zatrudnienia ekspertów w 2025 roku wymagają kompleksowej analizy uwzględniającej nie tylko bezpośrednie oszczędności składkowe, ale możliwość stosowania wszystkich dostępnych ulg podatkowych związanych bezpośrednio lub pośrednio z zatrudnianiem pracowników na umowach o pracę – jak np. 50% KUP oraz ulga B + R.

Organizacje rozważające optymalizację struktur zatrudnienia ekspertów muszą uwzględnić pełny obraz skutków podatkowych, w tym potencjalne zobowiązania z przekwalifikowania umów sięgające milionów złotych przy szerszej skali współpracy B2B oraz możliwość oparcia struktury wynagradzania na umowach o pracę z uwzględnieniem stosowania 50% kosztów uzyskania przychodu z tytułu przeniesienia praw autorskich przez pracownika na pracodawcę. Często tam, gdzie stosowane są 50% koszty uzyskania przychodu, możliwe jest także stosowanie ulgi B + R, co dodatkowo zwiększa oszczędności pracodawcy. Decyzje w tym zakresie wymagają zaangażowania nie tylko działów HR, ale przede wszystkim CFO i zespołów podatkowych, zdolnych do przeprowadzenia wielowymiarowej analizy finansowej uwzględniającej wszystkie parametry podatkowe, składkowe i ryzyko regulacyjne.

14 października 2025 r. Ministerstwo Finansów zaprezentowało projekt zmian w rozporządzeniu dotyczącym struktury JPK_VAT, który ma dostosować raportowanie VAT do wymogów Krajowego Systemu e-Faktur. Choć w uzasadnieniu projektu mowa o technicznym dopasowaniu przepisów, skala zmian w praktyce oznacza gruntowną przebudowę systemów raportowych – i to w bardzo krótkim czasie.

Kiedy zmiany w sposobie raportowania JPK_VAT wejdą w życie?

Największe zaskoczenie budzi harmonogram. Resort finansów zaproponował, aby nowe zasady raportowania obowiązywały już od 1 lutego 2026 r., podczas gdy pierwotnie zakładano półroczny okres przejściowy i start dopiero 1 sierpnia 2026 r. Oznacza to, że przedsiębiorcy będą mieli zaledwie trzy miesiące na równoczesne przygotowanie się do obowiązkowego KSeF i nowego formatu JPK_VAT.

Co istotne, obowiązek dostosowania ewidencji JPK_VAT obejmie wszystkich podatników, również tych, którzy faktury w KSeF będą wystawiać dopiero od 2027 r. Tym samym nawet małe przedsiębiorstwa zostaną zmuszone do wcześniejszego wdrożenia nowych rozwiązań.

Numer KSeF w ewidencji sprzedaży i zakupu – co się zmienia w JPK_VAT?

Projekt wprowadza obowiązek wskazywania numeru identyfikującego fakturę w KSeF zarówno po stronie sprzedaży, jak i zakupów. To zasadnicza zmiana, ponieważ dotąd w ewidencji zakupów numer ten był fakultatywny. Teraz nabywca będzie zobowiązany do jego wykazania – co w praktyce oznacza konieczność weryfikacji faktury i sparowania jej z numerem KSeF jeszcze przed ujęciem w księgach.

Dodatkowo, w przypadku faktur, które w momencie raportowania nie mają jeszcze numeru KSeF, przewidziano obowiązek oznaczania ich jednym z trzech nowych kodów technicznych:

• OFF – faktura wystawiona w trybie awarii KSeF (zgodnie z art. 106nf ust. 1 ustawy o VAT); po ustaniu awarii należy ją wprowadzić do systemu w ciągu 7 dni;
• BFK (Brak Faktury w KSeF) – dotyczy faktur papierowych lub elektronicznych, które nie podlegają obowiązkowi wystawienia w KSeF (np. B2C);
• DI (Dowody Inne) – dla dokumentów wewnętrznych oraz faktur wystawionych w trybie offline, które w momencie raportowania nie mają jeszcze numeru KSeF, a które należy przesłać do systemu najpóźniej następnego dnia roboczego.

Konieczność korekt i zmiana procesów księgowych

Co istotne, nowe oznaczenia w JPK_VAT wiążą się z dodatkowymi obowiązkami administracyjnymi. Jeśli faktura oznaczona kodem OFF lub DI otrzyma już numer KSeF, podatnik będzie musiał złożyć korektę pliku JPK_VAT, zastępując kod właściwym numerem. Oznacza to, że przedsiębiorcy będą musieli wdrożyć system identyfikacji dokumentów wymagających późniejszej aktualizacji.

W praktyce oznacza to dla przedsiębiorstw nie tylko dodatkową pracę, ale także konieczność poniesienia kosztów związanych z kolejnym dostosowaniem systemów księgowych. Dla dużych grup kapitałowych, w których zmiany w oprogramowaniu wymagają współpracy z zagranicznymi zespołami IT, trzy miesiące to zdecydowanie zbyt mało czasu.

Podsumowanie

Projekt nowelizacji rozporządzenia JPK_VAT to kolejny etap cyfryzacji rozliczeń podatkowych, jednak wdrożony w zbyt szybkim tempie i bez pełnej koordynacji z innymi przepisami. W efekcie przedsiębiorcy będą musieli w krótkim czasie dostosować swoje systemy do dwóch dużych reform jednocześnie: obowiązkowego KSeF i nowego modelu raportowania VAT.

Interesują Cię takie treści i nie chcesz, żeby Cię ominęły?
Zapraszamy do naszego newslettera!

Zobacz wszystkie dotychczasowe wpisy z serii:

• 01. Awaria KSeF – co z terminem wystawienia faktury?    >>
• 02. Samofakturowanie w KSeF. Kiedy powstaje faktura, jak ją akceptować i jak uniknąć błędów? >>
• 03. Faktury korygujące w KSeF – jak zrobić to poprawnie?>>
• 04. Techniczne aspekty wystawiania i oznaczania faktur – czyli kody QR w praktyce>>
• 05. Dostarczanie faktur w KSeF oraz poza KSeF – praktyczne problemy
• 06. Co musisz wiedzieć o nowej schemie FA(3)?
• 07. Nowe obowiązki w JPK_VAT – rewolucja w raportowaniu przed wdrożeniem KSeF>>

Czym jest wylesianie i dlaczego stanowi globalne zagrożenie? 

Wylesianie to proces systematycznego zmniejszania powierzchni obszarów leśnych na danym terenie, zazwyczaj w wyniku działalności człowieka. Proces ten, znany również jako deforestacja, polega na trwałym usuwaniu drzewostanów w celu przekształcenia gruntów pod uprawy rolne, pastwiska, tereny przemysłowe czy osiedla miejskie. To nie naturalna ewolucja ekosystemów, lecz celowa aktywność gospodarcza, która prowadzi do nieodwracalnych zmian środowiskowych w skali globalnej. 

Kompleksy leśne pokrywają dziś około 31% światowej powierzchni lądowej i stanowią schronienie dla większości terrestrycznych form życia. Pełnią fundamentalną rolę w regulacji klimatu, wychwytując z atmosfery dwutlenek węgla i magazynując go w biomasie oraz glebie. Szacuje się, że ekosystemy te przechowują łącznie około 861 gigaton dwutlenku węgla – równowartość emisji generowanych przez stulecie przemysłowej działalności ludzkości. Stanowią również źródło utrzymania dla jednej czwartej globalnej populacji, w tym rdzennych społeczności tradycyjnie zamieszkujących te tereny. 

Skala zjawiska budzi głęboki niepokój. Każdej minuty planeta traci obszar wielkości dziesięciu boisk piłkarskich. Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa szacuje, że między 1990 a 2020 rokiem zniknęło około 420 milionów hektarów lasów – powierzchnia równa całej Unii Europejskiej. To tempo sprawia, że wylesianie stało się jednym z najbardziej palących wyzwań ekologicznych współczesności, bezpośrednio wpływającym na stabilność klimatu i przyszłość bioróżnorodności na Ziemi. 

Główne przyczyny wylesiania – ekonomia contra środowisko 

Antropogeniczna działalność stanowi bezsprzeczną przyczynę masowej degradacji lasów na wszystkich kontynentach. Choć pożary wywołane naturalnymi zjawiskami czy sukcesja ekologiczna również prowadzą do zmian w krajobrazie, stanowią one marginalny odsetek problemu. Współczesne niszczenie kompleksów leśnych ma głęboko zakorzenione przyczyny ekonomiczne i demograficzne, wynikające z rosnącego zapotrzebowania rozwijającej się ludzkości. 

Rolnictwo to zdecydowanie dominujący czynnik odpowiadający za ponad połowę globalnej utraty terenów leśnych. Przekształcanie naturalnych ekosystemów w grunty uprawne następuje głównie pod presją produkcji konkretnych towarów rolnych. Plantacje palmy olejowej w Azji Południowo-Wschodniej, pola soi w Ameryce Południowej, uprawy kakao w Afryce Zachodniej – to właśnie te monokulturowe farmy stanowią główną siłę napędową niszczenia tropikalnych kompleksów. Potrzeba zwiększenia produkcji żywności dla rosnącej populacji, która w 2024 roku przekroczyła 8 miliardów ludzi, generuje nieustanną presję na przekształcanie dzikich obszarów w tereny rolnicze. 

Hodowla zwierząt gospodarskich odpowiada za prawie 40% globalnego problemu. W samej Brazylii, która przez dekady miała najwyższy wskaźnik deforestacji na świecie, wielkie połacie amazońskiego kompleksu przekształcono w pastwiska dla milionów sztuk bydła przeznaczonego na eksport. Model gospodarczy oparty na intensywnym handlu międzynarodowym sprawia, że lokalne społeczności postrzegają wylesianie jako racjonalną ścieżkę rozwoju ekonomicznego, mimo długofalowych kosztów środowiskowych, które w przypadku Brazylii szacuje się na 317 miliardów dolarów rocznie. 

Ekspansja miejska i budowa infrastruktury stanowią trzeci istotny element układanki, odpowiadając za ponad 6% globalnych strat. Rozbudowa dróg, rozwój osiedli, projekty energetyczne – wszystkie te inwestycje wymagają przestrzeni, którą często pozyskuje się kosztem naturalnych ekosystemów. Dodatkowym problemem jest pozyskiwanie drewna na cele przemysłowe, produkcję papieru oraz – szczególnie w krajach rozwijających się – jako podstawowe źródło energii dla setek milionów gospodarstw domowych. Zmiana klimatu dodatkowo nasila zjawisko poprzez ekstremalne pożary, przedłużające się susze i inne anomalie pogodowe, które osłabiają odporność kompleksów leśnych. 

Alarmujące statystyki – wymiar globalnego kryzysu 

Dane liczbowe dotyczące deforestacji malują obraz prawdziwej katastrofy ekologicznej. Raport „The State of the World’s Forests 2022″ wskazuje, że mimo pewnego spowolnienia tempa, w okresie 2015-2020 planeta traciła rocznie około 10 milionów hektarów kompleksów leśnych. Platforma Global Forest Watch odnotowała w 2022 roku utratę 4,1 miliona hektarów pierwotnych tropikalnych ekosystemów – więcej niż rok wcześniej, co stanowi niepokojący sygnał, że mimo międzynarodowych zobowiązań podjętych podczas szczytu COP26, trend nie został odwrócony. 

Od 1970 roku w samej Amazonii zniszczono ponad 700 tysięcy kilometrów kwadratowych – obszar przewyższający powierzchnię Francji. Między 2000 a 2006 rokiem Brazylia straciła niemal 150 tysięcy kilometrów kwadratowych naturalnych obszarów, co odpowiada terytoriom większym niż Grecja. Według oficjalnych danych brazylijskich, około 17% całego bioma amazońskiego zostało już wylesione, a 300 tysięcy kilometrów kwadratowych zniknęło tylko w ciągu ostatnich dwóch dekad. Tempo uwalniania zmagazynowanego węgla podwoiło się od początku XXI wieku i nadal wykazuje trend wzrostowy. 

Europejska konsumpcja odpowiada za około 10% globalnego problemu, przy czym olej palmowy i soja stanowią ponad dwie trzecie importowanych produktów związanych z deforestacją. Według analiz Komisji Europejskiej, bez skutecznych działań zapobiegawczych, UE mogłaby przyczyniać się do utraty ponad 248 tysięcy hektarów rocznie – powierzchni porównywalnej z Luksemburgiem. To właśnie ta świadomość stała się impulsem do podjęcia bezprecedensowych kroków legislacyjnych na poziomie wspólnotowym. 

Wielowymiarowe skutki niszczenia ekosystemów leśnych 

Konsekwencje masowego wylesiania sięgają znacznie dalej niż tylko utrata drzew i obejmują fundamentalne procesy planetarne. Zmiana klimatu pozostaje w złożonej relacji przyczynowo-skutkowej z tym zjawiskiem – jest zarówno jego konsekwencją, jak i katalizatorem dalszej degradacji lasów. Wycinka uwalnia do atmosfery węgiel zmagazynowany przez dekady w roślinności i glebie, jednocześnie eliminując naturalny mechanizm pochłaniania CO2. Najnowsze badania wykazały, że emisje z tego źródła są dwukrotnie wyższe niż wcześniej szacowano. Co więcej, amazońskie kompleksy w latach 2010-tych stały się źródłem netto gazów cieplarnianych, zamiast tradycyjnie pełnić rolę ich pochłaniacza. 

Utrata bioróżnorodności nabiera kataklizmicznych proporcji. Niszczenie siedlisk prowadzi do wymierania niezliczonych gatunków zanim zostaną one w ogóle naukowo opisane. Tropikalne ekosystemy, określane mianem „aptek świata”, zawierają tysiące związków o potencjalnym zastosowaniu medycznym, które mogą bezpowrotnie zniknąć. Każdego dnia giną organizmy, które mogłyby przyczynić się do przełomów w leczeniu chorób czy udoskonalenia produkcji żywności. Zaburzone zostają również lokalne i regionalne cykle hydrologiczne – mimo braku drzew przechwytujących opady, tereny pozbawione naturalnej roślinności stają się podatne na katastrofalne powodzie, osunięcia ziemne i lawiny błotne. 

Wymiar społeczny i ekonomiczny problemu jest równie dramatyczny. Rdzenne społeczności, dla których naturalne ekosystemy stanowią nie tylko źródło pożywienia, ale i fundament kulturowej tożsamości, zostają pozbawione środków do życia. Pigmeje w Afryce, plemiona amazońskie, azjatyckie grupy etniczne – wszystkie te wspólnoty doświadczają procesu wykorzenienia i zanikania tradycyjnych sposobów życia. Degradacja gleb postępuje w szybkim tempie – grunty pozbawione naturalnej ochrony leśnej tracą żyzność już po kilku sezonach intensywnej uprawy, prowadząc do pustynnienia i dalszej presji na pozostałe kompleksy. Paradoksalnie, długoterminowe straty ekonomiczne wielokrotnie przewyższają krótkookresowe korzyści z eksploatacji terenów. 

Europejska odpowiedź legislacyjna na globalne wyzwanie 

Rosnąca świadomość skali problemu skłoniła Parlament Europejski do podjęcia historycznych działań regulacyjnych. 29 czerwca 2023 r. weszło w życie przełomowe rozporządzenie w sprawie produktów niepowodujących wylesiania, stanowiące pierwszą na świecie regulację prawną bezpośrednio łączącą handel międzynarodowy z ochroną naturalnych ekosystemów. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wylesiania uznaje, że jako jeden z największych światowych importerów, Europa ponosi odpowiedzialność za środowiskowe konsekwencje swojej konsumpcji. 

Nowe rozporządzenie wprowadza bezprecedensowe wymogi transparentności w łańcuchach dostaw. Przedsiębiorstwa działające na unijnym rynku muszą wykazać, że odnośne towary – drewno, kakao, kawa, soja, kauczuk, bydło oraz palma olejowa – a także odnośne produkty z nich wytworzone, nie pochodzą z terenów, które zostały wylesione po 31 grudnia 2020 r. To fundamentalna zmiana filozofii handlowej: nie wystarczy już legalność pochodzenia, konieczne jest udowodnienie braku związku z wylesianiem i degradacją lasów. 

Rozporządzenie EUDR nakłada na operatorów obowiązek należytej staranności, obejmujący trzystopniowy proces weryfikacji. Po pierwsze – zbieranie szczegółowych danych i dokumentów dotyczących m.in. pochodzenia surowców, włącznie z współrzędnymi geolokalizacyjnymi działek. Po drugie – przeprowadzenie oceny ryzyka wylesiania w oparciu o międzynarodowy system klasyfikacji krajów. Po trzecie – wdrożenie środków minimalizujących zidentyfikowane zagrożenia. Każdy duży operator musi złożyć oświadczenie o należytej staranności przed wprowadzeniem do obrotu lub wywozem produktów, co weryfikowane jest przez cyfrowy system informacyjny uruchomiony przez Komisję Europejską.Parlament zdecydował o odroczeniu stosowania rozporządzenia, aby dać przedsiębiorstwom więcej czasu na przygotowanie. Duże i średnie firmy muszą spełnić wymogi rozporządzenia EUDR od 30 grudnia 2025 r., podczas gdy mikro i małe przedsiębiorstwa otrzymały czas do 30 czerwca 2026 r. na pełne wdrożenie systemów (choć pojawiła się propozycja Komisji Europejskiej, aby termin ten przesunąć do 30 grudnia 2026 r.). Rozporządzenie UE w sprawie produktów związanych z wylesianiem przewiduje również surowe sankcje za nieprzestrzeganie – kary mogą sięgać nawet 4% rocznego obrotu firmy, a dodatkowo możliwa jest konfiskata niezgodnych towarów oraz czasowe wykluczenie z dostępu do zamówień publicznych. 

Mechanizm benchmarkingu wprowadzony przez regulację klasyfikuje kraje według poziomu ryzyka związanego z degradacją lasów, co wpływa na zakres obowiązków wynikających z przepisów. Państwa członkowskie zobowiązane są do wyznaczenia organów odpowiedzialnych za kontrole oraz zapewnienia, że odnośne produkty przeznaczone do wprowadzenia na rynek unijny są zgodne z wymogami rozporządzenia. W Polsce planuje się podział kompetencji między Inspekcję Ochrony Środowiska, Inspekcję Handlową, Inspekcję Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych oraz Inspekcję Weterynaryjną, w zależności od rodzaju kontrolowanych odnośnych towarów i odnośnych produktów. 

Rozporządzenie EUDR stanowi element szerszej strategii leśnej UE 2030, która ma na celu zwiększenie ilości i jakości europejskich kompleksów oraz wzmocnienie ich roli jako pochłaniaczy węgla. Akt prawny bezpośrednio adresuje również kwestie praw człowieka, wymagając od firm weryfikacji, czy produkty były wytwarzane z poszanowaniem praw rdzennych społeczności. To holistyczne podejście uznaje, że skuteczna ochrona lasów na całym świecie wymaga nie tylko środków ekologicznych, ale również społecznych i ekonomicznych. 

Perspektywy i wyzwania w walce z globalnym kryzysem 

Globalne wylesianie pozostaje jednym z najbardziej palących wyzwań XXI wieku, ale jednocześnie problemem, na który ludzkość ma realny wpływ. Działania podejmowane przez UE w ramach rozporządzenia dotyczącego wylesiania pokazują, że odpowiednio skonstruowane regulacje mogą skutecznie przekształcać praktyki gospodarcze i chronić krytyczne ekosystemy. Pierwszoplanowym celem jest osiągnięcie poziomu zerowego lub znikomego ryzyka związanego z europejską konsumpcją, co wymaga fundamentalnej transformacji globalnych łańcuchów dostaw. 

Sukces tej inicjatywy zależy od wielu czynników. Kluczowe będzie efektywne egzekwowanie przepisów przez organy krajowe, gotowość przedsiębiorstw do inwestowania w systemy śledzenia pochodzenia surowców oraz międzynarodowa współpraca w zakresie wymiany informacji i standardów. Równie istotna jest edukacja konsumentów i budowanie świadomości społecznej dotyczącej związku między codziennymi wyborami zakupowymi a stanem naturalnych ekosystemów na innych kontynentach. 

Zatrzymanie deforestacji to nie tylko imperatyw ekologiczny, ale również racjonalność ekonomiczna. Kompleksy leśne są zbyt cenne dla stabilizacji klimatu, zachowania bioróżnorodności i dobrobytu przyszłych pokoleń, aby dalej je niszczyć dla krótkoterminowych zysków. Pionierskie kroki podjęte przez Europę w formie wiążących regulacji handlowych mogą stać się wzorem dla innych regionów świata, tworząc globalny standard odpowiedzialności łańcuchów dostaw. Tylko zdecydowane i skoordynowane działania na wszystkich poziomach – od lokalnych społeczności przez firmy, aż po organizacje międzynarodowe – mogą odwrócić negatywny trend i zapewnić przetrwanie tych niezastąpionych ekosystemów dla przyszłości. 

Źródła: 

1. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/1115 z dnia 31 maja 2023 r. w sprawie udostępniania na rynku unijnym i wywozu z Unii niektórych towarów i produktów związanych z wylesianiem i degradacją lasów oraz uchylenia rozporządzenia (UE) nr 995/2010

1. Parlament Europejski – Wylesianie: jakie są jego przyczyny i jak UE z nim walczy?
   https://www.europarl.europa.eu/topics/pl/article/20221019STO44561/wylesianie-jakie-sa-jego-przyczyny-i-jak-ue-z-nim-walczy
   Oficjalne stanowisko instytucji unijnych 

1. Consilium (Rada UE) – Deforestation
   https://www.consilium.europa.eu/en/policies/deforestation/
   Polityki Rady Europejskiej w sprawie wylesiania 

1. Włącz oszczędzanie – Wylesianie (deforestacja)
   https://wlaczoszczedzanie.pl/wylesianie-deforestacja/
   Kompleksowe opracowanie edukacyjne 

1. BeNeutral – Wylesianie (deforestacja) i sytuacja w Amazonii
   https://beneutral.pl/wylesianie
   Analiza z perspektywy biznesu i CSR 

1. Encyklopedia Leśna – Wylesianie, deforestacja
   https://encyklopedialesna.com/haslo/wylesianie-deforestacja/
   Perspektywa naukowa i leśnicza 

1. ZPE.gov.pl – Degradacja gleb na świecie i jej skutki
   https://zpe.gov.pl/a/degradacja-gleb-na-swiecie-i-jej-skutki/DuguSPvVG
   Powiązania wylesiania z degradacją gleb 

1. Fundacja Aeris Futuro – Klimat. Przyczyny i skutki zmian klimatu (PDF)
   https://klimat.ekomalopolska.pl/wp-content/uploads/2021/10/Klimat.-Przyczyny-i-skutki-zmian-klimatu-27.10.2021-skompresowany.pdf 

Czym jest rozporządzenie EUDR i dlaczego jest tak ważne? 

EUDR (European Union Deforestation Regulation) to przełomowe rozporządzenie UE w sprawie udostępniania na rynku unijnym i wywozu z Unii niektórych towarów i produktów związanych z wylesianiem i degradacją lasów. Zostało przyjęte 31 maja 2023 roku, a następnie weszło w życie w dniu 29 czerwca 2023 roku. To historyczny moment dla globalnej ochrony środowiska – Komisja Europejska opublikowała w ten sposób jeden z najważniejszych aktów prawnych ostatniej dekady, mający na celu walkę z globalnym niszczeniem lasów. 

Rozporządzenie EUDR ma na celu zapewnienie, że europejska konsumpcja nie będzie dalej główną przyczyną wylesiania w krajach tropikalnych i innych regionach świata. Unia Europejska jako jeden z największych rynków konsumenckich na świecie, ponosi odpowiedzialność za swój wpływ na globalne wylesianie i degradację lasów na całym świecie. Dlatego nowe przepisy wprowadzają bezprecedensowe wymogi transparentności dla przedsiębiorstw, które wprowadzają określone towary na rynek UE lub je z niego eksportują.

Lasy pełnią niezastąpioną rolę w utrzymaniu równowagi ekologicznej – są siedliskiem większości gatunków lądowych, wspierają różnorodność biologiczną, oczyszczają powietrze i wodę, a także magazynują dwutlenek węgla. Ich degradacja prowadzi do wzrostu emisji gazów cieplarnianych, zwiększa ryzyko pożarów, susz i epidemii, a także osłabia odporność ekosystemów na zmiany klimatyczne. Wylesianie odpowiada dziś za aż 11% globalnych emisji CO₂. Co więcej, niszczenie lasów drastycznie ogranicza środki utrzymania osób najbardziej narażonych – w tym ludności rdzennej i społeczności lokalnych, które są bezpośrednio zależne od ekosystemów leśnych. 

Zdrowe ekosystemy i bogactwo gatunkowe są niezbędne dla funkcjonowania gospodarki – ponad połowa światowego PKB zależy od usług ekosystemowych. Sektory takie jak rolnictwo, budownictwo czy produkcja żywności opierają się na zapylaniu, retencji wody i odporności ekosystemów. Rozporządzenie EUDR podkreśla, że ograniczenie wylesiania i odbudowa lasów to najskuteczniejsze rozwiązania oparte na zasobach przyrody, które mogą realnie łagodzić skutki zmiany klimatu i wspierać bezpieczeństwo żywnościowe.  

Cel i zakres – co dokładnie reguluje EUDR? 

Rozporządzenie UE przeciwko wylesianiu koncentruje się na siedmiu kluczowych surowcach, które są główną przyczyną wylesiania na świecie. EUDR dotyczy takich towarów jak drewno, kakao, kawa, olej palmowy, soja, bydło oraz kauczuk. Co istotne, rozporządzenie w sprawiewylesiania i degradacji lasów obejmuje nie tylko same surowce, ale także szeroką gamę produktów związanych z wylesianiem – od mebli i papieru, przez czekoladę i kawę, po produkty kosmetyczne czy pasze dla zwierząt. 

Kluczowym założeniem jest to, żeby produkty wprowadzane na rynek unijny nie pochodziły z obszarów, które zostały wylesione lub zdegradowane po 31 grudnia 2020 r. Oznacza to, że każde przedsiębiorstwo musi być w stanie udowodnić, używając współrzędnych geolokalizacyjnych, że surowce wykorzystane w produkcji nie przyczyniają się do wylesiania ani degradacji lasów. To rewolucyjne podejście, które zmienia sposób, w jaki firmy muszą myśleć o swoich łańcuchach dostaw.

Rozporządzenie Unii Europejskiej jest wiążące dla wszystkich państw członkowskich bez konieczności implementacji przez prawo krajowe. W Polsce jednak Ministerstwo Klimatu i Środowiska opracowało projekt dodatkowych przepisów krajowych, które wyznaczają konkretne organy odpowiedzialne za kontrole – Inspekcję Ochrony Środowiska dla drewna, Inspekcję Handlową w zakresie kauczuku, Inspekcję Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych dla kakao, kawy, palmy olejowej i soi oraz Inspekcję Weterynaryjną dla bydła. Projekt oczekuje na przyjęcie. 

Kogo obejmują wymogi EUDR? 

Rozporządzenie EUDR nakłada nowe obowiązki na szeroki zakres podmiotów gospodarczych. Nie chodzi tu tylko o wielkich importerów czy międzynarodowe korporacje – EUDR wymaga działania od każdego podmiotu, który wprowadza na rynek UE produkty objęte regulacją. Oznacza to, że zarówno mały producent mebli w Polsce wykorzystujący drewno tropikalne, jak i sieć supermarketów sprzedająca czekoladę, muszą spełnić wymogi należytej staranności.

Wymogi EUDR różnicują jednak obowiązki w zależności od roli w łańcuchu dostaw.

• Operatorzy, czyli ci, którzy po raz pierwszy wprowadzają produkty na rynek unijny (importerzy) lub je eksportują, mają najszerszy zakres obowiązków. Muszą oni przeprowadzić pełną procedurę należytej staranności, obejmującą zbieranie szczegółowych informacji o pochodzeniu produktów, ocenę ryzyka oraz wdrażanie środków zaradczych. Dodatkowo są zobowiązani do składania oświadczeń o należytej staranności oraz przekazywania informacji w łańcuchu dostaw, w tym numerów referencyjnych tych oświadczeń. 
• Z kolei podmioty handlowe (tzw. traders), które udostępniają produkty już będące w obiegu na rynku, mają obowiązki zróżnicowane w zależności od ich wielkości. Duże przedsiębiorstwa występujące w roli podmiotu handlowego, uznawane są za operatorów i muszą realizować wszystkie obowiązki operatorów, czyli te omówione wcześniej. Obowiązki podmiotów handlowych będących MŚP, w głównej mierze ograniczają się do zbierania informacji o swoich dostawcach i klientach prowadzących działalność gospodarczą, w szczególności numerów referencyjnych oświadczeń należytej staranności złożonych na wcześniejszym etapie obrotu. 

Wypełnij ankietę i zobacz, ile z kluczowych obszarów jest już odpowiednio zaopiekowanych w Twoim przedsiębiorstwie, a które wciąż wymagają uwagi:

Terminy wdrożenia – kiedy EUDR zaczyna obowiązywać? 

Pierwotnie EUDR miało zacząć obowiązywać 30 grudnia 2024 r., jednak po licznych konsultacjach z biznesem Komisja Europejska zaproponowała odroczenie, które zostało zaakceptowane przez Parlament. Obecnie obowiązujące terminy to 30 grudnia 2025 r. dla dużych i średnich przedsiębiorstw i 30 czerwca 2026 r. dla mikroprzedsiębiorstw i małych firm. W odniesieniu do  tych drugich Komisja Europejska zaproponowała ponowne odroczenie terminu do 30 grudnia 2026 roku, jednak ta propozycja wciąż oczekuje na formalne zatwierdzenie przez Parlament. Te firmy, które dotąd nie rozpoczęły przygotowań, powinny jak najszybciej wdrożyć niezbędne systemy i procedury. 

System należytej staranności – serce rozporządzenia 

Centralnym elementem EUDR jest system należytej staranności (due diligence), który każde przedsiębiorstwo objęte regulacją musi wdrożyć. Ten trzystopniowy proces ma na celu zapewnienie zgodności z EUDR poprzez dokładną weryfikację pochodzenia produktów i minimalizację ryzyka, że trafiają one na rynek z obszarów wylesionych. 

• Pierwszy etap to zbieranie informacji. Firmy muszą uzyskać od swoich dostawców szczegółowe dane, w tym m.in. współrzędne GPS działek, z których pochodzą surowce, opisy produktów, informacje o ilościach oraz kraj produkcji. Kluczowe jest również potwierdzenie, że produkcja odbyła się zgodnie z EUDR i lokalnym prawem kraju pochodzenia. Te informacje muszą być kompletne i weryfikowalne, ponieważ stanowią podstawę do dalszej oceny ryzyka. 
• Drugi etap wymaga przeprowadzenia systematycznej oceny ryzyka wylesiania. EUDR przewiduje klasyfikację krajów według trzech poziomów ryzyka: niskiego, standardowego i wysokiego. Polska została uznana za kraj niskiego ryzyka, co oznacza uproszczone procedury dla produktów pochodzących z polskich lasów. Jednak część importowanych na rynek unijny surowców objętych rozporządzeniem pochodzi z krajów trzecich, w tym również z krajów o wysokim ryzyku. W takich przypadkach operatorzy zobowiązani są do przeprowadzenia szczególnie dokładnej oceny ryzyka. 
• Trzeci etap aktywizuje się, gdy stwierdzone ryzyko jest wyższe niż znikome. Wówczas firma musi podjąć konkretne środki zmniejszające ryzyko – może to oznaczać żądanie dodatkowej dokumentacji od dostawcy, przeprowadzenie niezależnego audytu, wizytę na miejscu produkcji czy nawet zmianę dostawcy na takiego, który może zapewnić zgodność z wymogami EUDR.  

Wszystkie te działania muszą być udokumentowane w oświadczeniach o należytej staranności, które składa się w systemie informacyjnym EUDR. Ten cyfrowy system informacyjny, działający w ramach platformy TRACES prowadzonej przez Komisję Europejską, umożliwia firmom rejestrowanie swoich produktów i deklaracji oraz pozwala organom kontrolnym na weryfikację zgodności z EUDR. 

Jakie produkty są objęte EUDR? 

Szczegółowa lista produktów, których dotyczy rozporządzenie, znajduje się w Załączniku I do aktu prawnego i obejmuje wiele kodów CN (Nomenklatura Scalona). Dla drewna są to nie tylko tarcica czy płyty, ale także meble, ramy do obrazów, instrumenty muzyczne, a nawet niektóre zabawki drewniane. Z kakao objęte EUDR są czekolada, proszek kakaowy czy masło kakaowe. Kawa obejmuje ziarna, kawę paloną, ekstrakty i nawet substytuty kawy, ale już nie lody kawowe – EUDR bardzo precyzyjnie definiuje, co podlega regulacji na podstawie składu i kodu CN towaru.

Warto zauważyć, że rozporządzenie dotyczy również produktów wytwarzanych w UE. Jeśli polski producent czekolady używa importowanego kakao, musi zapewnić, że to kakao pochodzi z legalnych źródeł i nie jest związane z wylesianiem. Nawet jeśli jego dostawca (importer) już przeprowadził procedurę należytej staranności, producent ma własne obowiązki wynikające z rozporządzenia.

Praktyczne przygotowanie firmy do wymogów rozporządzenia o wylesianiu

Wdrożenie systemu należytej staranności nie jest procesem, który można przeprowadzić z dnia na dzień. Wymaga on systematycznego podejścia i często znaczących inwestycji w systemy IT oraz procedury compliance. Pierwszym krokiem powinien być dokładny audyt obecnego portfela produktowego – które produkty faktycznie podlegają EUDR, jaki jest ich udział w obrotach i jakie ryzyka niosą. Wiele firm odkrywa, że EUDR dotyczy znacznie większej części ich działalności, niż początkowo sądziły.

Kolejnym kluczowym elementem jest transparentność łańcucha dostaw. Firmy muszą dokładnie zmapować swoich dostawców i wiedzieć, skąd faktycznie pochodzą surowce. To często największe wyzwanie, szczególnie dla złożonych produktów zawierających wiele składników. Przedsiębiorstwo może potrzebować wesprzeć swoich dostawców w budowaniu ich własnych systemów dokumentacji, a w niektórych przypadkach będzie musiało rozważyć zmianę partnerów biznesowych na tych, którzy są w stanie zapewnić wymagany poziom transparentności.

Wykorzystanie nowoczesnych technologii może znacznie ułatwić spełnienie wymogów. Systemy geolokalizacji satelitarnej, blockchain do śledzenia pochodzenia produktów czy platformy do zarządzania dokumentacją dostawców to narzędzia, które stają się standardem w branżach najbardziej dotkniętych EUDR. Wiele organizacji, takich jak Forest Stewardship Council, opracowało specjalne moduły certyfikacyjne dostosowane do wymagań EUDR, które mogą znacznie uprościć proces compliance.

Konsekwencje i egzekwowanie przepisów 

• Przepisy EUDR przewidują surowe sankcje za nieprzestrzeganie. Grzywny mogą sięgać co najmniej 4% rocznego obrotu przedsiębiorstwa, co dla dużych firm oznacza kwoty liczone w milionach euro.
• Dodatkowo możliwa jest konfiskata produktów niezgodnych z przepisami, co może oznaczać całkowity zanik wartości danej partii towaru.
• Firmy mogą również zostać czasowo wykluczone z dostępu do zamówień publicznych i finansowania UE, co dla wielu z nich oznaczałoby poważne problemy biznesowe.

Jednak prawdziwe ryzyko wykracza poza formalne kary. W erze rosnącej świadomości ekologicznej konsumentów i inwestorów, reputacyjne koszty niezgodności z EUDR mogą być znacznie bardziej dotkliwe niż sama grzywna. Firmy, które nie będą w stanie udowodnić swojej odpowiedzialności środowiskowej, mogą stracić kontrakty, klientów i dostęp do kapitału. Z drugiej strony, przedsiębiorstwa, które skutecznie wdrożą wymogi EUDR i będą transparentne w swoich działaniach, mogą to wykorzystać jako przewagę konkurencyjną i element budowania wartości marki. 

Źródła: 

1. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/1115 z dnia 31 maja 2023 r. w sprawie udostępniania na rynku unijnym i wywozu z Unii niektórych towarów i produktów związanych z wylesianiem i degradacją lasów oraz uchylenia rozporządzenia (UE) nr 995/2010 
2. Ministerstwo Klimatu i Środowiska (Gov.pl)
   https://www.gov.pl/web/klimat/eudr-informacje
   Oficjalne informacje rządowe o implementacji EUDR w Polsce 
3. SQD Alliance – Czym jest i kogo dotyczy Rozporządzenie EUDR
   https://sqda.pl/czym-jest-i-kogo-dotyczy-rozporzadzenie-eudr/
   Praktyczne informacje o zakresie rozporządzenia 
4. Forest Stewardship Council (FSC) Polska
   https://pl.fsc.org/pl-pl/EUDR
   https://pl.fsc.org/pl-pl/newsfeed/6-krokow-aby-przygotowac-sie-do-eudr
   Wytyczne dla przemysłu drzewnego i certyfikacja 
5. ESG Trends – Czym jest rozporządzenie EUDR
   https://esgtrends.pl/czym-jest-rozporzadzenie-eudr-i-jakie-wymogi-naklada-na-firmy/
   Perspektywa ESG i zrównoważonego rozwoju 
6. WWF Polska – EUDR już obowiązuje!
   https://www.wwf.pl/eudr-juz-obowiazuje
   Stanowisko organizacji ekologicznej 
7. Inspekcja Jakości Handlowej (IJHARS)
   https://www.gov.pl/web/ijhars/eudr
   Informacje od organu kontrolnego 
8. Access2Markets (Komisja Europejska)
   https://trade.ec.europa.eu/access-to-markets/pl/news/stosowanie-rozporzadzenia-eudr-w-sprawie-produktow-niepowodujacych-wylesiania-opoznione-do-grudnia