Rzeczpospolita: Fundator i beneficjent – dwa kluczowe podmioty

Treść statutu, najważniejszego dla funkcjonowania fundacji rodzinnej dokumentu, ustala fundator. Wskazuje w nim beneficjenta lub sposób jego określenia oraz zakres przysługujących mu uprawnień.

22 maja br. wejdzie w życie ustawa o fundacji rodzinnej regulująca ustanawianie, funkcjonowanie oraz rozwiązanie nowego w polskim prawie podmiotu – fundacji rodzinnej. Przyjrzyjmy się zatem dwóm postaciom kluczowym dla nowej instytucji.

Fundator i jego rola

Najważniejszą osobą dla i z punktu widzenia polskiej fundacji rodzinnej jest jej twórca, czyli fundator. To on powołuje do życia ten odrębny prawnie /osobowo byt w postaci fundacji rodzinnej (uzyskuje ona osobowość prawną z chwilą wpisu do rejestru fundacji rodzinnych). W tym celu fundator składa oświadczenie o ustanoweniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim, który ma formę aktu notarialnego albo w testamencie (również w formie aktu notarialnego). Wydaje się, że w praktyce pierwsza forma ustanawiania fundacji rodzinnej (akt założycielski) będzie zdecydowanie popularniejsza, gdyż daje ona fundatorowi możliwość obserwacji funkcjonowania fundacji, realizacji założonych dla niej celów przynajmniej w początkowej fazie jej funkcjonowania (za życia fundatora), wyciągania wniosków i dokonywania ewentualnej modyfikacji przyjętych zasad ładu korporacyjnego czy zasad określania beneficjentów i przysługujących im uprawnień.

Oprócz aktu założycielskiego fundator ustala treść najważniejszego dla funkcjonowania fundacji rodzinnej dokumentu – statutu (również w formie aktu notarialnego). Ustawodawca przyjął bardzo dużą elastyczność, jeśli chodzi o zasady kształtowania ładu korporacyjnego fundacji rodzinnej przez fundatora w statucie. To od woli fundatora zależą zasady powoływania i odwoływania członków organów fundacji rodzinnej oraz to jakie uprawnienia i obowiązki otrzymają ich członkowie. Ustawa o fundacji rodzinnej zakłada (co do zasady) ustanowienie dwóch obowiązkowych organów fundacji rodzinnej – zarządu i zgromadzenia beneficjentów. W obu przepadkach można sobie wyobrazić sytuację, że jedynym członkiem zarządu i beneficjentem uprawnionym do uczestniczenia w zgromadzeniu beneficjentów będzie… fundator! Można zatem bez żadnej przesady stwierdzić, że bez osoby fundatora nie ma mowy o istnieniu i funkcjonowaniu fundacji rodzinnej, podczas gdy można sobie taką skrajną sytuację wyobrazić, jeśli chodzi o osobę beneficjenta (nie będącą fundatorem).

Co w statucie?

W statucie, stanowiącym swoisty kręgosłup korporacyjny, fundacji rodzinnej fundator określa również m.in.: beneficjenta lub sposób jego określenia , zakres przysługujących mu uprawnień, a także beneficjenta uprawnionego do mienia w związku rozwiązaniem fundacji rodzinnej. Należyte określenie w statucie ww. elementów przez fundatora, w tym również zasad prowadzenia listy beneficjentów, pozwolą fundacji zrealizować należycie jej podstawowe cele i zadania, obok gromadzenia i pomnażania majątku i jego ochrony przed niekontrolowanym rozdrobnieniem – realizację świadczeń na rzecz beneficjentów.

Ważnym uprawnieniem fundatora związanym wprost ze statutem jest możliwość określenia tam zasad jego zmiany. To uprawnienie umożliwia zachowanie długowieczności założeń, celów oraz zasad ładu korporacyjnego przyjętych pierwotnie przez fundatora w następnych pokoleniach (także po jego śmierci).

Istotnym elementem powstania fundacji rodzinnej przez fundatora jest wniesienie mienia na pokrycie funduszu założycielskiego fundacji.

Wysokość funduszu założycielskiego określa statut, jednak jego minimalny próg ustawa ustala na poziomie 100 tys. zł. Mienie wniesione na fundusz założycielski nie może być fundatorowi zwracane (w całości ani w części). Fundator lub inna osoba mogą wnieść do fundacji mienie także w trakcie jej trwania. Co ważne, osoba, która wnosi mienie do fundacji nie będąca fundatorem nie zyskuje przez to statusu fundatora. Fundacja, jak wskazano na wstępie z chwilą wpisu do rejestru fundacji rodzinnych uzyskuje osobowość prawną (od momentu złożenia oświadczenie o ustanowieniu fundacji do momentu wpisu posiada status tzw. ułomnej osoby prawnej). Fundacja rodzinna posiada zatem odrębny byt prawny od fundatora. Fundator nie odpowiada za jej zobowiązania.

Należy pamiętać, że fundator fundacji rodzinnej może również kierować do organów fundacji rodzinnej uwagi, zalecenia lub opinie dotyczące jej działalności.

Na koniec omawiania roli fundatora warto podkreślić, że prawa i obowiązki fundatora są niezbywalne.

Kto może być fundatorem?

Fundatorem może być wyłącznie osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych. Zgodnie z założeniem polskiego ustawodawcy fundacja rodzinna nie będzie mogła być zatem tworzona przed jednostki organizacyjne np. spółki prawa handlowego. Fundacji nie będzie mógł również tworzyć np. małoletni.

Istotne jest, że fundatorem nie musi być tylko jedna osoba. Nie ma również maksymalnych limitów, co do liczby fundatorów. Ustawodawca nie wprowadził również wymogu, aby fundatorzy byli ze sobą spokrewnieni. Fundatorami mogą zatem, ale nie muszą, być np. małżonkowie.

W przypadku małżonków warto przypomnieć, że w polskim systemie prawnym nie ma, możliwości ustanawiania testamentów wspólnych. Zatem o fundacji z kilkoma fundatorami można mówić w przypadku fundacji ustanawianej w akcie założycielskim. Gdy jest kilku fundatorów, bardzo ważne jest ukształtowanie zasad wzajemnego wykonywania przez nich praw i obowiązków wynikających z roli fundatora. Punktem wyjścia (zasadą) proponowanym przez ustawodawcę jest, że wykonują oni wspólnie prawa i obowiązki fundatora – statut może jednak ustanowić inne zasady wykonywania praw i obowiązków w przypadku kilku fundatorów. Warto skorzystać z elastyczności statutu w tym aspekcie.

Ciekawym rozwiązaniem przewidzianym przez polskiego ustawodawcę jest możliwość powierzenia w statucie wykonywania uprawnień fundatora innej niż fundator osobie. W takiej sytuacji należy oczywiście dokładnie określić zakres tego powierzenia.

Beneficjent i jego uprawnienia

Beneficjentem może być osoba fizyczna (również sam fundator) lub organizacja pozarządowa, prowadząca działalność pożytku publicznego w rozumieniu ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Ustawa nie wymaga, aby beneficjent był osobą spokrewnioną z fundatorem. Nie wprowadza też maksymalnej liczby beneficjentów. Jednak, gdy jest ich więcej niż dwudziestu pięciu fundacja rodzinna musi posiadać organ nadzoru – radę nadzorczą.

Fundator wskazuje beneficjenta lub sposób jego określenia w statucie. Beneficjent może otrzymywać świadczenia z fundacji rodzinnej lub mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej. Zakres uprawnień beneficjenta również określa wola fundatora wyrażona w statucie. Świadczenia, które może otrzymać beneficjent od fundacji rodzinnej mogą być różnorodne. W przypadku beneficjenta będącego osobą fizyczną ustawodawca wskazuje nawet ich przykłady (katalog jednak jest otwarty i fundator może kształtować je zasadniczo dowolnie w statucie). Te przykładowe wskazane w ustawie są to: pokrywanie kosztów utrzymania beneficjenta lub jego kształcenia. W przypadku organizacji pożytku publicznego jest to wspieranie jej działalności. Spełnianie świadczeń na rzecz beneficjentów to nie tylko przenoszenie własności środków pieniężnych lub innych składników majątkowych (rzeczy, praw) na rzecz beneficjenta. Spełnianiem świadczeń może być oddanie beneficjentowi określonych składników majątkowych do korzystania przez fundację np. nieruchomości.

Fundator może uzależnić przyznanie świadczenia od fundacji rodzinnej od spełnienia warunku lub terminu. Beneficjentem fundacji rodzinnej może być również małoletni. Fundator może wyznaczyć dla niego zarządcę, do sprawowania zarządu nad przedmiotami majątkowymi przypadającymi małoletniemu z tytułu świadczeń spełnianych przez fundację rodzinną, z wyłączeniem sprawowania zarządu nad tymi przedmiotami majątkowymi przez rodziców małoletniego. Gdyby fundator nie wyznaczył takiego zarządcy zarząd sprawuje kurator wyznaczony przez sąd opiekuńczy.

Organem fundacji rodzinnej do zadań, którego należy spełnianie świadczeń przysługujących beneficjentom oraz informowanie beneficjentów o przysługujących im świadczeniach jest zarząd. Do zadań zarządu należy również tworzenie, prowadzenie i aktualizowanie listy beneficjentów (zgodnie z ustawą i statutem). Lista beneficjentów wraz ze statut stanowią dokumenty zgodnie, z którymi spełniane są świadczenia na rzecz beneficjentów.

Organem fundacji rodzinnej ustanawianym obligatoryjnie w statucie przez fundatora jest zgromadzenie beneficjentów. Zgromadzenia beneficjentów nie tworzą jednak wszyscy beneficjenci, a jedynie beneficjenci, którym fundator przyznał w statucie uprawnienie do uczestniczenia w zgromadzeniu. Warto zaznaczyć, że statut musi określić co najmniej jednego beneficjenta uprawnionego do uczestniczenia w zgromadzeniu beneficjentów.

Spośród innych uprawnień przysługujących beneficjentom należy wskazać prawo do informacji o działalności fundacji czy prawo do kierowania do organów fundacji uwag, opinii czy zaleceń dotyczących działalności fundacji.

Prawa i obowiązki beneficjenta (podobnie jak fundatora) są niezbywalne. Beneficjent może zrzec się uprawnień beneficjenta. Ustawa wymaga w tym celu zachowanie formy pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym. Zasady i tryb zrzeczenia się uprawnień przez beneficjentów określa statut.

Wszystkie wpisy z serii:

• Fundacja rodzinna. Nowa forma prawna dla biznesu prywatnego.
• Fundacja rodzinna – ciekawe rozwiązanie prawne do ochrony i pomnażania majątku.
• Fundator i beneficjent – dwa kluczowe podmioty.
• Jak bardzo opłaca się być beneficjentem fundacji rodzinnej?
• Dla kogo będą dostępne dane fundatorów i beneficjentów?

Źródło: https://www.rp.pl/abc-firmy/art38184581-fundator-i-beneficjent-dwa-kluczowe-podmioty-fundacji-rodzinnej