Rzeczpospolita: Fundacja rodzinna. Nowa forma prawna dla biznesu prywatnego

Fundacja rodzinna staje się osobą prawną z chwilą wpisu do rejestru. Organem, który reprezentuje ją na zewnątrz i prowadzi jej sprawy jest zarząd. Ustawa o fundacji rodzinnej została już opublikowana w Dzienniku Ustaw (poz. 326). Wejdzie w życie po upływnie trzech miesięcy od dnia ogłoszenia, tj. 22 maja 2023 r.

Czym jest fundacja rodzinna…

Fundacja rodzinna będzie osobą prawną, podobnie jak spółki kapitałowe (spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, prosta spółka akcyjna czy spółka akcyjna). Sama konstrukcja fundacji wykazuje dużo podobieństw do znanych nam z obrotu spółek prawa. Są też jednak różnice, specyficzne dla tej nieznanej dotąd w polskim porządku prawnym formy prawnej. Fundacja rodzinna powstaje, w swojej właściwej postaci (jako osoba prawna), z chwilą wpisu do rejestru (od momentu sporządzenia aktu założycielskiego/ogłoszenia testamentu do wpisu do rejestru fundacji rodzinnych będzie funkcjonować fundacja rodzinna w organizacji). Nie będzie ona jednak wpisywana do Krajowego Rejestru Sądowego jak spółki. Jawny rejestr fundacji rodzinnych będzie prowadził Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim.

… i jak działa?

Jako osoba prawna fundacja będzie działała przez swoje organy. Tutaj też znajdujemy wiele podobieństw ze spółkami. Organem reprezentującym fundację na zewnątrz oraz w prowadzącym jej sprawy jest zarząd. Rola zarządu, jeśli chodzi o prowadzenie spraw fundacji, jest na tyle istotna z punktu widzenia podstawowych zadań fundacji, że to właśnie zarząd prowadzi listę beneficjentów fundacji (zgodnie z wolą fundatora wyrażoną w statucie) i realizuje świadczenia na ich rzecz. Kolejnym organem fundacji, który może kojarzyć się ze znanym nam zgromadzeniem wspólników/zgromadzeniem akcjonariuszy jest zgromadzenie beneficjentów. Należy jednak pamiętać, że fundacja rodzinna nie ma wspólników jak spółka, ma za to beneficjentów, na rzecz których realizowane są określone świadczenia (czy to np. pieniężne w postaci wypłat czy to świadczenia niepieniężne takie jak np. udostępniane konkretnych nieruchomości). Zakres spraw wymagających uchwały zgromadzenia beneficjentów jest zasadniczo podobny do tych, które wymagają uchwał zgromadzenia wspólników/akcjonariuszy np. zatwierdzenie rocznego sprawozdania finansowego, udzielenie absolutorium członkom organów, podział zysku/pokrycie straty itd. Pomiędzy tymi organami nie ma jednak prostej analogii. Podczas, gdy zgromadzenie wspólników/zgromadzenie akcjonariuszy w spółkach kapitałowych tworzą wszyscy wspólnicy/akcjonariusze, w fundacji rodzinnej nie każdy beneficjent musi być członkiem zgromadzenia beneficjentów. Zgromadzenie beneficjentów tworzą beneficjenci, którym przyznano takie uprawnienie w statucie. Organem nadzoru w fundacji rodzinnej jest rada nadzorcza. Tutaj sytuacja jest podobna do tej, którą znamy ze sp. z o.o. Rada jest co do zasady fakultatywnym organem, chyba, że liczba beneficjentów przekracza 25 – wówczas ustanowienie rad nadzorczej jest obowiązkowe.

Odrębny majątek

Jednym z podstawowych zadań fundacji rodzinnej, obok wspomnianego wcześniej spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów, jest gromadzenie majątku oraz ochrona przed jego rozdrobnieniem. Fundacja rodzinna posiada zatem swój odrębny majątek, który przestaje być majątkiem fundatora i nie może być mu zwrócony od chwili wniesienia do fundacji (podobnie jak wkłady w spółce kapitałowej). Majątkiem fundacji mogą być akcje, udziały, instrumenty finansowe – także w zagranicznych podmiotach. W sposób naturalny fundacja rodzinna może być zatem wykorzystywana w procesach reorganizacji jako wehikuł gromadzący pod sobą różne inne podmioty (odpowiednik spółki holdingowej). Dodatkowo fundacja może być narzędziem inwestycji, prowadzonych w sposób bardziej lub mniej aktywny – zarówno inwestycji w papiery wartościowe (wspomniane wcześniej udziały, akcje, instrumenty finansowe), jak ruchomości czy nieruchomości. Jeśli mowa o nieruchomościach warto zwrócić uwagę, że majątkiem fundacji mogą być także nieruchomości rolne.

Fundacja, podobnie jak jej beneficjent (będący osobą bliską fundatora), korzysta ze zwolnień ustawowych co do konieczności posiadania statusu rolnika indywidualnego lub spełnienia niektórych innych przesłanek niezbędnych do nabycia nieruchomości rolnej na podstawie ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego. Ustawa wyłącza również uprawnienie Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa (KOWR) do nabycia nieruchomości rolnej w przypadku jej nabycia przez beneficjenta fundacji rodzinnej (będącego osobą bliską fundatora) od fundacji rodzinnej. Skorzystanie z tego nowego rozwiązania przy restrukturyzacji biznesu może być szczególnie pomocne w przypadku aktywów trudno przenoszalnych takich jak właśnie nieruchomość o statusie nieruchomości rolnej.

Należy pamiętać, że fundacja nie ma jako takiego kapitału zakładowego dzielonego na udziały/akcje, który znamy ze spółek. Fundacja posiada fundusz założycielski. Ustawodawca określił jego minimalną wysokość na takim poziomie jak w spółce akcyjnej, tj. 100 000 zł. Jednak majątek fundacji to nie tylko mienie wnoszone przez fundatora przy zawiązaniu fundacji. Majątkiem fundacji może być również mienie wnoszone przez dowolne osoby, niekoniecznie z grona członków rodziny. Należy mieć na uwadze, że osoby te wnosząc majątek do fundacji rodzinnej nie uzyskują statusu fundatora, a jedynie darczyńcy.

Działalność gospodarcza z ograniczeniami

Spółki kapitałowe zasadniczo mogą korzystać ze swobody działalności gospodarczej (zasadniczo, dlatego, że niektóre rodzaje działalności wymagają szczególnych decyzji, koncesji zezwoleń itd. lub dana działalność może być wykonywana tylko  określonej formie prawnej). Jak to jest w przypadku fundacji? Wykonywanie działalności gospodarczej przez fundację było przedmiotem dyskusji na etapie tworzenia projektu ustawy. Ustawodawca zdecydował się ostatecznie przyjąć formułę zamkniętego katalogu przedmiotowego działalności, którą może prowadzić fundacja. Fundacja może zatem zbywać mienie, wynajmować, wydzierżawiać lub w inny sposób udostępniać mienie, inwestować – w udziały, akcje, papiery wartościowe, instrumenty pochodne, udzielać pożyczek, prowadzić gospodarstwo rolne lub gospodarkę leśną.

Należy zwrócić uwagę, że wykonywanie działalności gospodarczej ponad zakres wskazany w ustawie, sankcjonowane jest przez ustawodawcę na poziomie przepisów podatkowych – opodatkowaniem dochodów z działalności wykraczającej poza dopuszczalny zakres.

Dla kogo fundacja, dla kogo spółka?

Fundacja rodzinna jako taka projektowana była jako łącząca w sobie wspólnie dwa zasadnicze cele – ochronę zarówno biznesu/majątku (np. przed rozdrobnieniem w wyniku spadkobrania, przejęciami itd.), ale również ochronę rodziny (np. przez zabezpieczenie materialne nestora, który chce się wycofać z prowadzenia biznesu, dzieci, wnuków, którzy nie chcą lub nie mają predyspozycji, aby prowadzić biznes rodzinny itd.). Spółka prawa handlowego, choć można próbować (i przed pojawieniem się fundacji rodzinnej w polskim porządku prawnym takie próby były podejmowane) z poziomu dokumentacji korporacyjnej – umowa spółki/statut, regulaminy, konstytucja rodzinna itd. zabezpieczać majątek rodzinny przed przejściem w ręce osób spoza kręgu rodziny oraz ułożyć ład korporacyjny w przedsiębiorstwie rodzinnym, godząc wizję nestora z wizją sukcesorów w perspektywie przyszłych pokoleń, była jednak narzędziem zbyt niedoskonałym, aby móc skutecznie zrealizować te dwa cele wspólnie. Fundacja rodzinna jest zatem przede wszystkim właściwym narzędziem sukcesji, za pomocą którego można osiągnąć cele niemożliwe do pełnego realizowania w polskim porządku prawnym za pomocą spółki prawa handlowego.

Czy rola fundacji rodzinnej zakończy się na procesach sukcesyjnych polskich firm rodzinnych? Czas pokaże, ale – co już zostało wspomniane w tekście –  może być ona wykorzystywana jako holding w różnego rodzaju reorganizacjach. Może być również wykorzystywania jako narzędzie inwestycji zarówno pasywnych (czerpanie zysków z majątku – ruchomości, nieruchomości – przez najmem, dzierżawę), jak i aktywnych (nabywanie akcji, papierów wartościowych, instrumentów pochodnych). Praktyka odpowie na pytanie o inne możliwe zastosowania fundacji rodzinnej, za wyjątkiem tego podstawnego – sukcesyjnego, na które wszyscy czekaliśmy.

Wszystkie wpisy z serii:

• Fundacja rodzinna. Nowa forma prawna dla biznesu prywatnego.
• Fundacja rodzinna – ciekawe rozwiązanie prawne do ochrony i pomnażania majątku.
• Fundator i beneficjent – dwa kluczowe podmioty.
• Jak bardzo opłaca się być beneficjentem fundacji rodzinnej?
• Dla kogo będą dostępne dane fundatorów i beneficjentów?

Źródło: https://www.rp.pl/abc-firmy/art38011291-fundacja-rodzinna-nowa-forma-prawna-dla-biznesu-prywatnego