Co to jest EUDR? Kompleksowy przewodnik dla firm 

Czym jest rozporządzenie EUDR i dlaczego jest tak ważne? 

EUDR (European Union Deforestation Regulation) to przełomowe rozporządzenie UE w sprawie udostępniania na rynku unijnym i wywozu z Unii niektórych towarów i produktów związanych z wylesianiem i degradacją lasów. Zostało przyjęte 31 maja 2023 roku, a następnie weszło w życie w dniu 29 czerwca 2023 roku. To historyczny moment dla globalnej ochrony środowiska – Komisja Europejska opublikowała w ten sposób jeden z najważniejszych aktów prawnych ostatniej dekady, mający na celu walkę z globalnym niszczeniem lasów. 

Rozporządzenie EUDR ma na celu zapewnienie, że europejska konsumpcja nie będzie dalej główną przyczyną wylesiania w krajach tropikalnych i innych regionach świata. Unia Europejska jako jeden z największych rynków konsumenckich na świecie, ponosi odpowiedzialność za swój wpływ na globalne wylesianie i degradację lasów na całym świecie. Dlatego nowe przepisy wprowadzają bezprecedensowe wymogi transparentności dla przedsiębiorstw, które wprowadzają określone towary na rynek UE lub je z niego eksportują.  

Lasy pełnią niezastąpioną rolę w utrzymaniu równowagi ekologicznej – są siedliskiem większości gatunków lądowych, wspierają różnorodność biologiczną, oczyszczają powietrze i wodę, a także magazynują dwutlenek węgla. Ich degradacja prowadzi do wzrostu emisji gazów cieplarnianych, zwiększa ryzyko pożarów, susz i epidemii, a także osłabia odporność ekosystemów na zmiany klimatyczne. Wylesianie odpowiada dziś za aż 11% globalnych emisji CO₂. Co więcej, niszczenie lasów drastycznie ogranicza środki utrzymania osób najbardziej narażonych – w tym ludności rdzennej i społeczności lokalnych, które są bezpośrednio zależne od ekosystemów leśnych. 

Zdrowe ekosystemy i bogactwo gatunkowe są niezbędne dla funkcjonowania gospodarki – ponad połowa światowego PKB zależy od usług ekosystemowych. Sektory takie jak rolnictwo, budownictwo czy produkcja żywności opierają się na zapylaniu, retencji wody i odporności ekosystemów. Rozporządzenie EUDR podkreśla, że ograniczenie wylesiania i odbudowa lasów to najskuteczniejsze rozwiązania oparte na zasobach przyrody, które mogą realnie łagodzić skutki zmiany klimatu i wspierać bezpieczeństwo żywnościowe.  

Cel i zakres – co dokładnie reguluje EUDR? 

Rozporządzenie UE przeciwko wylesianiu koncentruje się na siedmiu kluczowych surowcach, które są główną przyczyną wylesiania na świecie. EUDR dotyczy takich towarów jak drewno, kakao, kawa, olej palmowy, soja, bydło oraz kauczuk. Co istotne, rozporządzenie w sprawie wylesiania i degradacji lasów obejmuje nie tylko same surowce, ale także szeroką gamę produktów związanych z wylesianiem – od mebli i papieru, przez czekoladę i kawę, po produkty kosmetyczne czy pasze dla zwierząt. 

Kluczowym założeniem jest to, żeby produkty wprowadzane na rynek unijny nie pochodziły z obszarów, które zostały wylesione lub zdegradowane po 31 grudnia 2020 r. Oznacza to, że każde przedsiębiorstwo musi być w stanie udowodnić, używając współrzędnych geolokalizacyjnych, że surowce wykorzystane w produkcji nie przyczyniają się do wylesiania ani degradacji lasów. To rewolucyjne podejście, które zmienia sposób, w jaki firmy muszą myśleć o swoich łańcuchach dostaw. 

Rozporządzenie Unii Europejskiej jest wiążące dla wszystkich państw członkowskich bez konieczności implementacji przez prawo krajowe. W Polsce jednak Ministerstwo Klimatu i Środowiska opracowało projekt dodatkowych przepisów krajowych, które wyznaczają konkretne organy odpowiedzialne za kontrole – Inspekcję Ochrony Środowiska dla drewna, Inspekcję Handlową w zakresie kauczuku, Inspekcję Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych dla kakao, kawy, palmy olejowej i soi oraz Inspekcję Weterynaryjną dla bydła. Projekt oczekuje na przyjęcie. 

Kogo obejmują wymogi EUDR? 

Rozporządzenie EUDR nakłada nowe obowiązki na szeroki zakres podmiotów gospodarczych. Nie chodzi tu tylko o wielkich importerów czy międzynarodowe korporacje – EUDR wymaga działania od każdego podmiotu, który wprowadza na rynek UE produkty objęte regulacją. Oznacza to, że zarówno mały producent mebli w Polsce wykorzystujący drewno tropikalne, jak i sieć supermarketów sprzedająca czekoladę, muszą spełnić wymogi należytej staranności. 

Wymogi EUDR różnicują jednak obowiązki w zależności od roli w łańcuchu dostaw. Operatorzy, czyli ci, którzy po raz pierwszy wprowadzają produkty na rynek unijny (importerzy) lub je eksportują, mają najszerszy zakres obowiązków. Muszą oni przeprowadzić pełną procedurę należytej staranności, obejmującą zbieranie szczegółowych informacji o pochodzeniu produktów, ocenę ryzyka oraz wdrażanie środków zaradczych. Dodatkowo są zobowiązani do składania oświadczeń o należytej staranności oraz przekazywania informacji w łańcuchu dostaw, w tym numerów referencyjnych tych oświadczeń.  Z kolei podmioty handlowe (tzw. traders), które udostępniają produkty już będące w obiegu na rynku, mają obowiązki zróżnicowane w zależności od ich wielkości. Duże przedsiębiorstwa występujące w roli podmiotu handlowego, uznawane są za operatorów i muszą realizować wszystkie obowiązki operatorów, czyli te omówione wcześniej. Obowiązki podmiotów handlowych będących MŚP, w głównej mierze ograniczają się do zbierania informacji o swoich dostawcach i klientach prowadzących działalność gospodarczą, w szczególności numerów referencyjnych oświadczeń należytej staranności złożonych na wcześniejszym etapie obrotu. 

Wypełnij ankietę i zobacz, ile z kluczowych obszarów jest już odpowiednio zaopiekowanych w Twoim przedsiębiorstwie, a które wciąż wymagają uwagi:

Terminy wdrożenia – kiedy EUDR zaczyna obowiązywać? 

Pierwotnie EUDR miało zacząć obowiązywać 30 grudnia 2024 r., jednak po licznych konsultacjach z biznesem Komisja Europejska zaproponowała odroczenie, które zostało zaakceptowane przez Parlament. Obecnie obowiązujące terminy to 30 grudnia 2025 r. dla dużych i średnich przedsiębiorstw i 30 czerwca 2026 r. dla mikroprzedsiębiorstw i małych firm. W odniesieniu do  tych drugich Komisja Europejska zaproponowała ponowne odroczenie terminu do 30 grudnia 2026 roku, jednak ta propozycja wciąż oczekuje na formalne zatwierdzenie przez Parlament. Te firmy, które dotąd nie rozpoczęły przygotowań, powinny jak najszybciej wdrożyć niezbędne systemy i procedury. 

System należytej staranności – serce rozporządzenia 

Centralnym elementem EUDR jest system należytej staranności (due diligence), który każde przedsiębiorstwo objęte regulacją musi wdrożyć. Ten trzystopniowy proces ma na celu zapewnienie zgodności z EUDR poprzez dokładną weryfikację pochodzenia produktów i minimalizację ryzyka, że trafiają one na rynek z obszarów wylesionych. 

Pierwszy etap to zbieranie informacji. Firmy muszą uzyskać od swoich dostawców szczegółowe dane, w tym m.in. współrzędne GPS działek, z których pochodzą surowce, opisy produktów, informacje o ilościach oraz kraj produkcji. Kluczowe jest również potwierdzenie, że produkcja odbyła się zgodnie z EUDR i lokalnym prawem kraju pochodzenia. Te informacje muszą być kompletne i weryfikowalne, ponieważ stanowią podstawę do dalszej oceny ryzyka. 

Drugi etap wymaga przeprowadzenia systematycznej oceny ryzyka wylesiania. EUDR przewiduje klasyfikację krajów według trzech poziomów ryzyka: niskiego, standardowego i wysokiego. Polska została uznana za kraj niskiego ryzyka, co oznacza uproszczone procedury dla produktów pochodzących z polskich lasów. Jednak część importowanych na rynek unijny surowców objętych rozporządzeniem pochodzi z krajów trzecich, w tym również z krajów o wysokim ryzyku. W takich przypadkach operatorzy zobowiązani są do przeprowadzenia szczególnie dokładnej oceny ryzyka. 

Trzeci etap aktywizuje się, gdy stwierdzone ryzyko jest wyższe niż znikome. Wówczas firma musi podjąć konkretne środki zmniejszające ryzyko – może to oznaczać żądanie dodatkowej dokumentacji od dostawcy, przeprowadzenie niezależnego audytu, wizytę na miejscu produkcji czy nawet zmianę dostawcy na takiego, który może zapewnić zgodność z wymogami EUDR.  

Wszystkie te działania muszą być udokumentowane w oświadczeniach o należytej staranności, które składa się w systemie informacyjnym EUDR. Ten cyfrowy system informacyjny, działający w ramach platformy TRACES prowadzonej przez Komisję Europejską, umożliwia firmom rejestrowanie swoich produktów i deklaracji oraz pozwala organom kontrolnym na weryfikację zgodności z EUDR. 

Jakie produkty są objęte EUDR? 

Szczegółowa lista produktów, których dotyczy rozporządzenie, znajduje się w Załączniku I do aktu prawnego i obejmuje wiele kodów CN (Nomenklatura Scalona). Dla drewna są to nie tylko tarcica czy płyty, ale także meble, ramy do obrazów, instrumenty muzyczne, a nawet niektóre zabawki drewniane. Z kakao objęte EUDR są czekolada, proszek kakaowy czy masło kakaowe. Kawa obejmuje ziarna, kawę paloną, ekstrakty i nawet substytuty kawy, ale już nie lody kawowe – EUDR bardzo precyzyjnie definiuje, co podlega regulacji na podstawie składu i kodu CN towaru. 

Warto zauważyć, że rozporządzenie dotyczy również produktów wytwarzanych w UE. Jeśli polski producent czekolady używa importowanego kakao, musi zapewnić, że to kakao pochodzi z legalnych źródeł i nie jest związane z wylesianiem. Nawet jeśli jego dostawca (importer) już przeprowadził procedurę należytej staranności, producent ma własne obowiązki wynikające z rozporządzenia. 

Praktyczne przygotowanie firmy do wymogów 

Wdrożenie systemu należytej staranności nie jest procesem, który można przeprowadzić z dnia na dzień. Wymaga on systematycznego podejścia i często znaczących inwestycji w systemy IT oraz procedury compliance. Pierwszym krokiem powinien być dokładny audyt obecnego portfela produktowego – które produkty faktycznie podlegają EUDR, jaki jest ich udział w obrotach i jakie ryzyka niosą. Wiele firm odkrywa, że EUDR dotyczy znacznie większej części ich działalności, niż początkowo sądziły. 

Kolejnym kluczowym elementem jest transparentność łańcucha dostaw. Firmy muszą dokładnie zmapować swoich dostawców i wiedzieć, skąd faktycznie pochodzą surowce. To często największe wyzwanie, szczególnie dla złożonych produktów zawierających wiele składników. Przedsiębiorstwo może potrzebować wesprzeć swoich dostawców w budowaniu ich własnych systemów dokumentacji, a w niektórych przypadkach będzie musiało rozważyć zmianę partnerów biznesowych na tych, którzy są w stanie zapewnić wymagany poziom transparentności. 

Wykorzystanie nowoczesnych technologii może znacznie ułatwić spełnienie wymogów. Systemy geolokalizacji satelitarnej, blockchain do śledzenia pochodzenia produktów czy platformy do zarządzania dokumentacją dostawców to narzędzia, które stają się standardem w branżach najbardziej dotkniętych EUDR. Wiele organizacji, takich jak Forest Stewardship Council, opracowało specjalne moduły certyfikacyjne dostosowane do wymagań EUDR, które mogą znacznie uprościć proces compliance. 

Konsekwencje i egzekwowanie przepisów 

Przepisy EUDR przewidują surowe sankcje za nieprzestrzeganie. Grzywny mogą sięgać co najmniej 4% rocznego obrotu przedsiębiorstwa, co dla dużych firm oznacza kwoty liczone w milionach euro. Dodatkowo możliwa jest konfiskata produktów niezgodnych z przepisami, co może oznaczać całkowity zanik wartości danej partii towaru. Firmy mogą również zostać czasowo wykluczone z dostępu do zamówień publicznych i finansowania UE, co dla wielu z nich oznaczałoby poważne problemy biznesowe. 

Jednak prawdziwe ryzyko wykracza poza formalne kary. W erze rosnącej świadomości ekologicznej konsumentów i inwestorów, reputacyjne koszty niezgodności z EUDR mogą być znacznie bardziej dotkliwe niż sama grzywna. Firmy, które nie będą w stanie udowodnić swojej odpowiedzialności środowiskowej, mogą stracić kontrakty, klientów i dostęp do kapitału. Z drugiej strony, przedsiębiorstwa, które skutecznie wdrożą wymogi EUDR i będą transparentne w swoich działaniach, mogą to wykorzystać jako przewagę konkurencyjną i element budowania wartości marki. 

Źródła: 

1. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/1115 z dnia 31 maja 2023 r. w sprawie udostępniania na rynku unijnym i wywozu z Unii niektórych towarów i produktów związanych z wylesianiem i degradacją lasów oraz uchylenia rozporządzenia (UE) nr 995/2010 
2. Ministerstwo Klimatu i Środowiska (Gov.pl)
   https://www.gov.pl/web/klimat/eudr-informacje
   Oficjalne informacje rządowe o implementacji EUDR w Polsce 
3. SQD Alliance – Czym jest i kogo dotyczy Rozporządzenie EUDR
   https://sqda.pl/czym-jest-i-kogo-dotyczy-rozporzadzenie-eudr/
   Praktyczne informacje o zakresie rozporządzenia 
4. Forest Stewardship Council (FSC) Polska
   https://pl.fsc.org/pl-pl/EUDR
   https://pl.fsc.org/pl-pl/newsfeed/6-krokow-aby-przygotowac-sie-do-eudr
   Wytyczne dla przemysłu drzewnego i certyfikacja 
5. ESG Trends – Czym jest rozporządzenie EUDR
   https://esgtrends.pl/czym-jest-rozporzadzenie-eudr-i-jakie-wymogi-naklada-na-firmy/
   Perspektywa ESG i zrównoważonego rozwoju 
6. WWF Polska – EUDR już obowiązuje!
   https://www.wwf.pl/eudr-juz-obowiazuje
   Stanowisko organizacji ekologicznej 
7. Inspekcja Jakości Handlowej (IJHARS)
   https://www.gov.pl/web/ijhars/eudr
   Informacje od organu kontrolnego 
8. Access2Markets (Komisja Europejska)
   https://trade.ec.europa.eu/access-to-markets/pl/news/stosowanie-rozporzadzenia-eudr-w-sprawie-produktow-niepowodujacych-wylesiania-opoznione-do-grudnia