Otrzymujący pomoc skorzystają z ulg podatkowych

Obecne regulacje dotyczące rozliczania wsparcia udzielanego uchodźcom zza wschodniej granicy przewidują ograniczone zwolnienia podatkowe. Wdrażane są wprawdzie zmiany w przepisach, jednak wydaje się, że niektóre z rozwiązań warto byłoby rozszerzyć.

Konsekwencje podatkowe udzielenia wsparcia finansowego czy rzeczowego dla Ukrainy należy rozpatrywać nie tylko w odniesieniu do osób i organizacji udzielających wsparcia, ale także po stronie osób i organizacji przyjmujących taką pomoc.

Podatek od spadków i darowizn

Przekazanie darowizny na rzecz osób fizycznych, niezależnie od tego czy chodzi o darowiznę rzeczową, czy o przekazanie środków pieniężnych lub innych praw majątkowych, stanowi przedmiot opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn.

W przypadku przekazania darowizny na rzecz osoby, która nie jest obywatelem Polski oraz nie ma w Polsce miejsca stałego pobytu, obowiązek zapłaty podatku od spadków i darowizn powstanie, gdy w chwili dokonania darowizny przekazane rzeczy znajdują się na terytorium Polski lub prawa majątkowe są na tym terytorium wykonywane.

Przykład

W przypadku przekazania środków pieniężnych obywatelom Ukrainy, którzy skorzystają z darowizny na terytorium Polski, darowizna ta powinna być opodatkowana podatkiem od spadków i darowizn.

Jednocześnie, ustawa przewiduje wyłączenia kwotowe, których próg zależny jest od relacji w jakiej darczyńca znajduje się z obdarowanym. W przypadku osób niespokrewnionych, pięcioletni limit darowizny niepodlegającej opodatkowaniu wynosi 4902 zł (liczony na jedną osobę obdarowaną).

Należy także wskazać, że opodatkowaniu nie podlegają następujące sytuacje:

– nabywane rzeczy znajdują się za granicą lub prawa majątkowe wykonywane są za granicą, a w chwili przekazania darowizny nabywca nie jest obywatelem polskim lub nie ma miejsca stałego pobytu na terytorium Polski.

Przykład

Przekazanie darowizny przez polskie podmioty na rzecz obywateli Ukrainy, którzy będą korzystać z darowizny poza terytorium Polski, nie podlega opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn.

– nabywane rzeczy znajdują się na terytorium Polski lub nabywane prawa majątkowe wykonywane są na tym terytorium, ale w dniu nabycia zarówno darczyńca, jak i obdarowany nie są obywatelami polskimi i nie mają miejsca stałego pobytu lub siedziby na terytorium Polski.

Przykład

Przekazanie darowizny przez podmioty zagraniczne, tj. nieposiadające obywatelstwa, miejsca stałego pobytu lub siedziby w Polsce na rzecz obywateli Ukrainy niemających stałego miejsca pobytu w Polsce, którzy skorzystają z darowizny na terytorium Polski, nie podlega opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn.

Propozycja zmian

Projekt ustawy z 7 marca 2022 r. przewidywał wprowadzenie zwolnienia z opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn nabyć przez obywateli Ukrainy przybywających na terytorium RP tytułem darowizny lub polecenia darczyńcy własności rzeczy lub praw majątkowych. Zwolnienie to miało obejmować darowizny dokonane w okresie od 24 lutego do 30 czerwca 2022 r.

Niemniej, ustawa uchwalona 9 marca br. nie przewiduje tego zwolnienia. Oznacza to, że wbrew pierwotnym zapewnieniom Ministerstwa Finansów, obywatel Ukrainy, który otrzyma dary rzeczowe lub środki pieniężne, będzie zobowiązany do zapłaty podatku od darowizn w sytuacji, gdy wartość darowizny przekroczy próg ustawowy. Zwracamy jednak uwagę, że ustawa została skierowana do prac w Senacie, co oznacza, że jej ostateczna wersja może się jeszcze zmienić.

Podatki dochodowe (PIT / CIT)

Zasadniczo, otrzymane przez osoby fizyczne darowizny stanowią przychód podlegający opodatkowaniu. Wyłączenie z opodatkowania PIT nastąpi wyłącznie w przypadku, gdy darowizna objęta jest dyspozycją ustawy o podatku od spadków i darowizn.

W sytuacji, gdy udzielane wsparcie ma charakter inny niż darowizna, a zatem potencjalnie podlega opodatkowaniu PIT (np. wsparcie od pracodawcy dla pracownika), możliwe jest skorzystanie z pewnych wyłączeń. Ze zwolnienia z opodatkowania mogą korzystać:

– zapomogi otrzymane w przypadku indywidualnych zdarzeń losowych, klęsk żywiołowych, długotrwałej choroby lub śmierci:

– w przypadku gdy są wypłacane z funduszu socjalnego, zakładowego funduszu świadczeń socjalnych lub z funduszy związków zawodowych – podlegają zwolnieniu bez względu na wysokość zapomogi,

– w przypadku wypłacania zapomóg z innych źródeł, przykładowo ze środków obrotowych pracodawcy na rzecz pracownika – podlegają zwolnieniu do wysokości 10 tys. zł rocznie;

– inne zapomogi niż wskazane powyżej, wypłacane z organizacji związkowych pracownikom należącym do tej organizacji – podlegają zwolnieniu do wysokości 3 tys. zł rocznie;

– wartość otrzymanych przez pracownika świadczeń rzeczowych oraz świadczeń pieniężnych w ramach działalności socjalnej, sfinansowanych w całości ze środków zakładowego funduszu świadczeń socjalnych lub funduszy związków zawodowych – do wysokości 2 tys. zł rocznie.

Przykład

Działalność socjalną stanowią usługi świadczone przez pracodawców na rzecz opieki nad dziećmi w żłobkach, przedszkolach. Działalnością socjalną jest także udzielanie pomocy materialnej – rzeczowej lub finansowej.

W świetle ustawy o CIT darowizny i wszelkie inne nieodpłatne świadczenia zasadniczo stanowią przychód podatkowy podmiotu obdarowanego. Przy czym wszelkie przychody organizacji realizujących działalność pożytku publicznego, a więc między innymi fundacji czy stowarzyszeń, korzystają ze zwolnienia z opodatkowania, jeśli środki te zostały przeznaczone na cele statutowe (a więc przykładowo na niesienie pomocy ofiarom wojennym). Opodatkowaniu podlegają jedynie przychody uzyskane z działalności gospodarczej prowadzonej przez te podmioty.

Także przychody kościelnych osób prawnych przekazane na działalność charytatywno-opiekuńczą w całości są zwolnione z opodatkowania.

Co się zmieni

Ustawa z 9 marca 2022 r. przewiduje zwolnienie z opodatkowania przychodu w PIT z tytułu otrzymywanej przez obywateli Ukrainy pomocy humanitarnej (aktualnie przychodem opodatkowanym nie jest jedynie pomoc otrzymywana za pośrednictwem organizacji realizujących cele działalności pożytku publicznego). W uzasadnieniu do projektu ustawy proponuje się, by pomoc humanitarna była rozumiana w sposób szeroki z uwagi na różnorodność darów otrzymywanych przez obywateli Ukrainy, m.in. jako udostępnienie lokalu mieszkalnego, zapewnienie żywności, ale także sfinansowanie leczenia, opłacenie nauki lub kursów pozwalających na zmianę kwalifikacji zawodowych. Świadczenia te mają być zwolnione z opodatkowania bez względu na ich wartość oraz bez względu na to czy zostały otrzymane od osób fizycznych czy od organizacji.

Dodatkowo, z opodatkowania PIT zwolniona ma być wartość specjalnego świadczenia pieniężnego przewidzianego w szczególności dla osób fizycznych, które zapewniają obywatelom Ukrainy zakwaterowanie i wyżywienie we własnym zakresie.

Inne zmiany przewidują niezaliczanie do przychodów wartości darowizn i nieodpłatnych świadczeń otrzymanych przez wskazane w ustawie organizacje, tj. m.in. przez organizacje realizujące działalność pożytku publicznego czy jednostki samorządu terytorialnego. Oznacza to, że takie darowizny w ogóle nie będą stanowić przychodów tych podmiotów.

Co istotne dla podatników CIT, przepisy wskazują, że przekazanych darowizn zaliczonych do kosztów uzyskania przychodów nie należy brać pod uwagę przy kalkulacji podstawy opodatkowania dla celów minimalnego podatku dochodowego, o którym mowa w art. 24ca ustawy o CIT.

ZDANIEM AUTORA

Nowe regulacje warto by było uzupełnić o kilka rozwiązań. Wojna w Ukrainie sprawiła, że konieczne stało się udzielenie pomocy osobom dotkniętym konfliktem w krótkim czasie i na olbrzymią skalę. Dotychczasowe przepisy podatkowe nie przewidywały tak wyjątkowej sytuacji i nakładały często znaczne obciążenia podatkowe związane z udzielaną pomocą. Problem ten zauważył polski rząd, przewidując szczególne rozwiązania. Nowe regulacje warto by jednak było uzupełnić o kilka rozwiązań. Zakres przepisów zdaje się nie dawać prawa do ujęcia w kosztach darowizn pieniężnych –nowe regulacje wskazują na możliwość ukosztowienia ceny nabycia rzeczy lub praw będących przedmiotem darowizn. Takie rozwiązanie bez wątpienia wydaje się zbyt zawężające. I choć można odnieść wrażenie, że taka regulacja jest jedynie efektem błędu wynikającego z konieczności szybkiego opracowania ustawy, to kwestia ta wymaga odpowiedniego rozwiązania.Dodatkowo, nie wszyscy będą mogli skorzystać z nowych preferencji. Osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej oraz przedsiębiorcy rozliczający się na zasadach zryczałtowanego podatku od przychodów ewidencjonowanych wciąż będą mogli jedynie odpisać darowizny od wartości dochodu/przychodu na zasadach obowiązujących obecnie, tj. nie będzie to dotyczyło m.in. darowizn przekazywanych na rzecz ukraińskich organizacji realizujących działalność pożytku publicznego oraz podmiotów wykonujących działalność leczniczą lub ratownictwa medycznego. Dodatkowo, wciąż będzie obowiązywał limit odliczenia – 6 proc. rocznego dochodu/przychodu. Takie zawężenie wydaje się niezasadne, zwłaszcza wobec szerszego katalogu darowizn dających podstawę do rozpoznania kosztu podatkowego (i to bez limitu).Warto także rozważyć dalsze rozszerzenie preferencji podatkowej przykładowo poprzez możliwość ujęcia darowizny w kosztach podatkowych w wysokości 200 proc. (taki postulat podnosił już m.in. Business Centre Club) lub ujęcia w kosztach i dokonania odliczenia od dochodu wartości tej samej darowizny. Takie rozwiązanie polegające na dwukrotnym skorzystaniu z preferencji przy jednym wydatku miałoby charakter szczególny, jednak wydaje się, że obecna sytuacja właśnie takich rozwiązań wymaga.Nowe przepisy wprowadzone rozporządzeniem ministra finansów, obniżające stawkę VAT do zera w przypadku udzielania nieodpłatnej pomocy ofiarom wojny (za pośrednictwem określonych jednostek) oraz regulacje, które przewiduje ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy są bez wątpienia korzystne i stanowią krok w dobrym kierunku, choć wydaje się, że szczególne uregulowania prawne mogą i powinny zostać rozszerzone. Zastanawia przede wszystkim zakres podmiotów, które mogą być bezpośrednimi beneficjentami pomocy, na rzecz których może następować dokonywanie nieodpłatnych świadczeń, jeśli podatnik chce skorzystać z preferencji. Zgodnie z rozporządzeniem ministra finansów zerową stawką opodatkowane są bezpłatne dostawy towarów oraz świadczenie usług na rzecz Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych, podmiotów leczniczych lub jednostek samorządu terytorialnego (jeżeli następują na cele związane z pomocą ofiarom skutków działań wojennych na terytorium Ukrainy). Krąg tych podmiotów jest więc dużo węższy niż w przypadku preferencji przewidzianych w podatkach dochodowych. Takie zawężenie nie wydaje się zasadne, a stawką zero proc. powinny być opodatkowane także dostawy towarów i świadczenie usług realizowane na rzecz (co najmniej) organizacji prowadzących działalność pożytku publicznego oraz organizacji wykonujących zadania z zakresu ratownictwa medycznego.Ustawodawca zrezygnował też ze zwolnienia z opodatkowania darowizn podatkiem od spadków i darowizn otrzymywanych przez uchodźców, mimo że pierwotnie takie uregulowanie znajdowało się w projekcie ustawy. To oznacza, że takie darowizny będą opodatkowane na zasadach ogólnych – wartość nieopodatkowana to jedynie 4902 zł na osobę (limit wartości liczony w okresie pięciu lat – konieczne jest zsumowanie wszystkich darowizn otrzymywanych przed jedną osobę od danego podmiotu). Powody rezygnacji ze zwolnienia nie zostały przedstawione, ale zasadne wydaje się przywrócenie tej preferencji.

Podstawa prawna:

art. 11, art. 21 ust. 1 pkt 9a, 26 i 67, art. 23 ust. 1 pkt 11 oraz art. 26 ust. 1 pkt 9, ust. 5–6f ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r., poz. 1128 ze zm.)

art. 11 ustawy z 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r., poz. 1993 ze zm.)

art. 7 ust. 2, art. 8 ust. 2 i 2a, art. 43 ust. 1 pkt 16 oraz art. 86 ust. 1 i ust. 8 pkt 3 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r., poz. 685 ze zm.)

art. 12 ust. 1 oraz art. 17 ust. 1 pkt 6c ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r., poz. 1800 ze zm.)

rozporządzenie ministra finansów z 3 marca 2022 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie towarów i usług, dla których obniża się stawkę podatku od towarów i usług, oraz warunków stosowania stawek obniżonych (Dz.U. z 2022 r., poz. 531)

ustawa z 9 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (ustawa została skierowana do Senatu, co oznacza, że jej ostateczna wersja może jeszcze się zmienić)