Rzeczpospolita: Sankcja VAT uzależniona od okoliczności

Już od 1 lipca obowiązują nowe przepisy określane jako SLIM VAT3 . Choć temat ten pojawia się już od kilkunastu miesięcy i wydaje się, że wszystko zostało już powiedziane, to warto przyjrzeć się tym zmianom jeszcze raz.

Co do zasady, nowelizacja przepisów przynosi korzystne zmiany dla podatników, przyczyniające się do uproszczeń dokonywania rozliczeń podatkowych. Jedną z nich jest wprowadzenie miarkowania sankcji VAT.

Stare przepisy

Obowiązujące przed nowelizacją regulacje ustawy o VAT przewidywały przypadki, w których na podatników nakładana jest sankcja w postaci dodatkowego zobowiązania podatkowego, tj. w przypadku m.in gdy wykazano zaniżoną kwotę zobowiązania podatkowego, zawyżono kwotę podatku do zwrotu lub nie złożono deklaracji podatkowej oraz nie zapłacono podatku.

Nakładanie na podatników sankcji było dla organów podatkowych obligatoryjne, a ich wysokość niezależna od przyczyny nieprawidłowości w rozliczeniach VAT. Z uwagi na zero-jedynkowy wymiar sankcji, kwestia ich nakładania budziła wiele kontrowersji oraz rodziła pytania o prawdziwy cel ich wprowadzenia – przepisy nakładały takie same kary niezależnie czy przyczyną nieprawidłowości była oczywista omyłka, czy też oszustwo podatkowe.

Wyrok TSUE

Przełom nastąpił, gdy przepisy ustawy o VAT zostały uznane za niezgodne z dyrektywą VAT w zakresie, w jakim sankcja ma zastosowanie bez rozróżnienia sytuacji, w której nieprawidłowość wynika z błędu popełnionego przez strony transakcji i sytuacji, w której dochodzi do świadomego oszustwa podatkowego (wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 15 kwietnia 2021 r.; C-935/19).

TSUE podkreślił, że dla dokonania oceny, czy sankcja jest zgodna z zasadą proporcjonalności, należy uwzględnić w szczególności charakter i wagę naruszenia oraz sposób ustalania jej kwoty. Wymierzona sankcja powinna zatem zawsze uwzględniać okoliczności powstania nieprawidłowości.

Wyrok ten był głównym bodźcem do zmiany przepisów sankcyjnych i podejścia organów podatkowych, które zdaniem TSUE nie miały prawa do nakładania stałej sankcji bez zbadania czy przyczyna nieprawidłowości wynikała z oszustwa, czy też ze zwykłego ludzkiego błędu.

Nowe zasady

W następstwie wydanego orzeczenia, w ramach pakietu SLIM VAT 3, polski ustawodawca wprowadził zmiany w zakresie nakładania sankcji w postaci dodatkowego zobowiązania podatkowego, które obecnie są miarkowane i uzależnione od okoliczności powstania nieprawidłowości. Nałożona sankcja wynosi obecnie, w zależności od okoliczności powstania nieprawidłowości, od zera do 15, 20 lub 30 procent.

Organ podatkowy ustalając dodatkowe zobowiązanie będzie musiał wziąć pod uwagę kryteria, wskazane wprost w art. 112b ust. 2b ustawy o VAT, tj.:

• okoliczności powstania nieprawidłowości;
• rodzaj i stopień naruszenia ciążącego na podatniku obowiązku, które skutkowało powstaniem nieprawidłowości;
• rodzaj, stopień i częstotliwość stwierdzanych dotychczas nieprawidłowości dotyczących nieprzedawnionych zobowiązań w podatku;
• kwotę stwierdzonych nieprawidłowości, w tym kwotę zaniżenia zobowiązania podatkowego, kwotę zawyżenia zwrotu różnicy podatku, zwrotu podatku naliczonego lub różnicy podatku do obniżenia podatku należnego za następne okresy rozliczeniowe;
• działania podjęte przez podatnika po stwierdzeniu nieprawidłowości w celu usunięcia skutków nieprawidłowości.

Ustawodawca w ramach SLIM VAT 3 doprecyzował również kwestię nałożenia dodatkowego zobowiązania w wysokości 100 proc., które nie jest co prawda miarkowane, jednakże będzie ono nakładane jedynie w sytuacji, gdy nieprawidłowość była skutkiem celowego działania podatnika np. w sytuacji obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego wynikającego z pustych faktur.

Przepisy w zakresie miarkowania sankcji VAT, zaczęły obowiązywać z dniem następującym po ogłoszeniu ustawy w Dzienniku Ustaw, czyli już 6 czerwca 2023 r.

Zdaniem eksperta

Wprowadzone zmiany są korzystne i należy je ocenić pozytywnie. Wydaje się jednak, że nie są one do końca wystarczające, a uwagi wynikające z powyższego wyroku TSUE nie zostały w pełni uwzględnione.

Przede wszystkim wydaje się, że zmiany nie rozróżniają w pełni przypadków nieświadomego błędu podatników oraz celowego działania skierowanego na wyłudzenie VAT. W obu przypadkach ustalenie dodatkowego zobowiązania pozostaje obligatoryjne, choć jego wysokość uzależniona jest od okoliczności powstania nieprawidłowości.

Zmiana przepisów na pewno dołoży nieco dodatkowej pracy organom podatkowym, jednakże z perspektywy podatników jest to na pewno bardziej sprawiedliwe rozwiązanie. Mamy tylko nadzieję, że okoliczności powstania nieprawidłowości będą faktycznie badane przez fiskusa i wysokie sankcje za dokonanie błędu przez podatnika odejdą w niepamięć.

Źródło: https://www.rp.pl/podatki/art38691791-sankcja-vat-uzalezniona-od-okolicznosci