Rzeczpospolita: Kto odpowie za wypłatę nienależnej dywidendy?

Przed dokonaniem jakiejkolwiek wypłaty na rzecz wspólników, zarząd powinien zbadać czy zostały spełnione wymogi formalne i czy w następstwie dokonania takiej wypłaty nie dojdzie do uszczuplenia majątku spółki. Za niedopełnienie tych obowiązków grozi odpowiedzialność.

Zarząd przy kierowaniu spółką nie korzysta z pełnego „luzu decyzyjnego”. Jest on organem o charakterze zarządczo-wykonawczym, który realizując funkcję wykonawczą pozbawiony jest zasadniczo tak szerokiej swobody decyzyjnej, jaką ustawodawca obdarzył go przy pełnieniu funkcji zarządczych. Głównym przejawem działalności zarządu o charakterze wykonawczym jest obowiązek wykonywania uchwał wspólników (akcjonariuszy), w tym uchwał dotyczących majątku spółki. Powyższe nie oznacza jednak, że zarząd jest zobligowany do wykonania każdej uchwały wspólników np. gdy ta jest wadliwa i prowadzi do naruszenia stabilności majątku spółki.

Zakaz dokonywania przesunięć majątkowych

Celem zapewnienia integralności i stabilności majątku spółek kapitałowych, odrębnego od majątku osób będących jej wspólnikami, ustawodawca w art. 198 § 1 Kodeksu spółek handlowych (dalej jako „k.s.h.”) wprowadza zakaz dokonywania jakichkolwiek przesunięć majątkowych ze spółki na rzecz wspólników bez zaistnienia podstawy prawnej. Przywołany przepis ma zastosowanie do najczęściej występujących w praktyce transferów aktywów z majątku spółki, tj. wypłaty dywidendy oraz wypłaty zaliczek na poczet przewidywanej dywidendy.

Obowiązek zwrotu świadczenia wypłaconego na rzecz wspólnika spółki bez określonego tytułu prawnego ciąży przede wszystkim na wspólniku, który te świadczenie otrzymał, a także na członkach organów spółki, którzy dokonali nieprawnej wypłaty (najczęściej dotyczyć to będzie członków zarządu spółki). Zważywszy na powyższe, członkowie zarządu spółki dokonując przesunięcia środków finansowych, choćby na podstawie uchwały wspólników, winni dochować przy tym należytej staranności, aby nie narazić się na pociągnięcie do odpowiedzialności na podstawie art. 198 § 2 k.s.h. Bez znaczenia będzie subiektywne przekonanie członków zarządu o zasadności wypłaty dywidendy, w sytuacji gdy wypłata obiektywnie była od początku nieuzasadniona bądź później okazała się nieuzasadniona. Decyzję o tym, od kogo egzekwować zwrot nienależnej wypłaty (a także odsetki od zwracanej kwoty) w pierwszej kolejności, podejmie spółka – podmiot uprawniony do żądania zwrotu.

Kiedy dywidenda jest nienależna?

Dywidendę nienależną można określić jako wypłatę z zysku wypracowanego w ciągu roku obrotowego wbrew zasadom określonym przez obowiązujące przepisy prawa (m.in. art. 189 § 2, art. 192 oraz art. 396 § 1 k.s.h.) lub niezgodnie z postanowieniami umowy spółki.

Najczęstszymi naruszeniami są:

• wypłata dywidendy prowadząca do uszczuplenia pokrycia kapitału zakładowego;
• dywidendy w kwocie przekraczającej zysk za ostatni rok obrotowy, powiększony o niepodzielone zyski z lat ubiegłych oraz o kwoty przeniesione z utworzonych z zysku kapitałów zapasowego i rezerwowych, które mogą być przeznaczone do podziału;
• wypłata dywidendy bez pomniejszenia wypłacanej kwoty o uprzednio dokonaną wypłatę tytułem zaliczki na poczet dywidendy;
• dokonanie wypłaty dywidendy bez wcześniejszego poddania sprawozdania finansowego badaniu biegłego rewidenta;
• wypłata dywidendy bez uwzględnienia straty poniesionej w poprzednich latach.

Natomiast do naruszenia postanowień spółki dojdzie wtedy, gdy zarząd zleci wypłatę dywidendy z wypracowanego przez spółkę zysku, podczas gdy zgodnie z umową spółki zysk (lub jego część) powinien zostać przeznaczony na kapitał zapasowy lub kapitał rezerwowy. Ponadto, za nienależną należy uznać dywidendę wypłaconą z kapitału rezerwowego przeznaczonego umową spółki na pokrycie strat lub na szczególne wydatki.

Krąg podmiotów odpowiedzialnych

Zobowiązanymi do zwrotu świadczeń nienależnych, a więc takich, które zostały wypłacone wbrew przepisom prawa albo postanowieniom umowy spółki, są ich odbiorcy. W przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością odbiorcami są osoby posiadające status wspólnika w chwili otrzymania świadczenia, zaś w spółce akcyjnej – akcjonariusze. Z tym zastrzeżeniem, że akcjonariusze spółki akcyjnej będą zobowiązani do zwrotu nienależnie pobranej dywidendy jedynie w sytuacji, gdy działali w złej wierze, tj. wiedzieli lub powinni wiedzieć, że przesłanki do wypłaty dywidendy nie istnieją. Ponadto, za zwrot bezprawnie wypłaconej dywidendy, solidarnie z odbiorcą świadczenia, odpowiadają członkowie organów spółki, odpowiedzialni za nieprawną wypłatę świadczenia (lub członkowie, którzy taką wypłatę zlecili).

Tak jak zostało to wspomniane na początku artykułu – najczęściej do odpowiedzialności będą pociągani członkowie zarządu jako organu wykonującego czynności o charakterze zarządczym. Nie można jednak wykluczyć sytuacji, w której do odpowiedzialności zostaną pociągnięci członkowie rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej spółki w sytuacji, gdy nie sprzeciwili się dokonaniu wypłaty nienależnej dywidendy (pozytywnie zaopiniowali dokonanie przez zarząd danej transakcji) lub takiej wypłacie nie zapobiegli.

Charakter odpowiedzialności członka zarządu

Co oznacza odpowiedzialność solidarna członków zarządu za wypłatę nienależnej dywidendy w praktyce? Spółka jako podmiot uprawniony do żądania zwrotu bezprawnie dokonanej wypłaty (jednym słowem jako wierzyciel) ma możliwość decydowania od kogo w pierwszej kolejności zażąda zwrotu wypłaty.

PRZYKŁAD

Spółka może żądać zwrotu nienależnego świadczenia tylko od odbiorcy albo tylko od członka zarządu odpowiedzialnego za wypłatę, bądź od tych dwóch wspomnianych podmiotów jednocześnie. Z chwilą zaspokojenia spółki przez któregokolwiek z dłużników, zwolnieni są również pozostali.

Odpowiedzialność członków zarządu na podstawie art. 198 k.s.h. oparta jest na zasadzie winy. Wykazanie jej braku nie jest jednak łatwe w praktyce. Członkowie zarządu spółki muszą wykazać, że wykazali się należytą starannością wynikającą z profesjonalnego charakteru ich działalności i skorzystali z wszelkich dostępnych sposobów, aby zapobiec bezprawnej wypłacie dywidendy. Członkowie zarządu nie mogą zasłaniać się faktem, iż wypłata nienależnej dywidendy została dokonana albo zlecona na podstawie sprzecznej z prawem uchwały wspólników. Brak świadomości co do wadliwości przedmiotowej uchwały wspólników w niczym nie ogranicza, ani nie znosi odpowiedzialności członków organów.

Jak wskazują przedstawiciele doktryny, odpowiedzialności za wypłatę nienależnej dywidendy nie będą ponosili członkowie organów głosujący przeciwko uchwale w sprawie rekomendowanego wspólnikom wadliwego sposobu podziału zysku, a także członkowie organów którzy z niezawinionych przyczyn nie uczestniczyli przy podejmowaniu uchwały będącej podstawą bez prawnej wypłaty, o ile późniejsze działania tych osób nie doprowadziły do bezprawnej wypłaty. Uwolnienie się od odpowiedzialności będzie z reguły wymagało wyraźnego i aktywnego przeciwstawienia się przez członka organu bezprawnej czynności, przez zakomunikowanie pozostałym funkcjonariuszom sprzeciwu.

Bezwzględnie obowiązujący charakter art. 198 k.s.h.

Art. 198 k.s.h. ma charakter bezwzględnie obowiązujący. Oznacza to, że w praktyce nie ma możliwości zwolnienia od odpowiedzialności, bądź ograniczenia odpowiedzialności członków zarządu spółki. Tym samym, nieskuteczne będą wszelkie próby zwolnienia z odpowiedzialności (bądź jej ograniczenia) w drodze zmiany postanowień spółki, ewentualnej decyzji zgromadzenia wspólników o zwolnieniu od odpowiedzialności w drodze uchwały o lub poprzez zawarcie ugody, umowy zwolnienia z długu. Warto podkreślić, że także uchwała o udzieleniu absolutorium członkom zarządu z wykonania przez nich obowiązków nie wyklucza możliwości wytoczenia powództwa o odszkodowanie na podstawie omawianego w niniejszym artykule art. 198 k.s.h.

Inne sankcje grożące członkom zarządu

Warto podkreślić, iż wytoczenie przez spółkę powództwa o zwrot nienależnej wypłaty, nie wyklucza podnoszenia dalej idących roszczeń wobec członków organów. Mowa tu przede wszystkim o roszczeniach o charakterze odszkodowawczym. Członkowie zarządu powinni mieć świadomość, iż spółka może wystąpić wobec nich z roszczeniem o naprawienie szkody, wyrządzonej spółce na skutek wypłaty nienależnej dywidendy, które to działanie spowodowało ubytki w majątku spółki. Co więcej, członkowie organów spółki odpowiadają też karnie na zasadach określonych w art. 296 Kodeksu karnego.

ZDANIEM AUTORÓW

Zanim dojdzie do zlecenia wypłaty dywidendy na rzecz wspólników spółki, zarząd powinien podjąć szereg czynności zmierzających do zweryfikowania czy uchwała w sprawie wypłaty dywidendy podjęta przez wspólników (akcjonariuszy) spółki jest zgodna z prawem. Przede wszystkim należy pamiętać o sprawdzeniu czy proces sporządzenia i zatwierdzenia sprawozdania finansowego przebiegał w sposób prawidłowy, a finalna wersja sprawozdania odzwierciedla faktyczny obraz sytuacji finansowej spółki. Ponadto, należy upewnić się czy dokonanie wypłaty dywidendy nie spowoduje naruszenia bezwzględnie obowiązującej zasady ochrony kapitału spółki, tj. czy na wskutek wypłaty dywidendy, rzeczywisty majątek spółki nie będzie wystarczał na pokrycie zadeklarowanego kapitału zakładowego.

Źródło: https://www.rp.pl/finanse/art37227691-kto-odpowie-za-wyplate-nienaleznej-dywidendy