Prawo do błędu członka zarządu

Według business judgment rule, członek organu, który postępował lojalnie wobec spółki oraz z należytą zawodową starannością, jednak na skutek jego błędnej decyzji biznesowej spółce została wyrządzona szkoda, będzie mógł wyłączyć swoją odpowiedzialność za tę szkodę, ale pod warunkiem: jego decyzje były podejmowane w granicach uzasadnionego ryzyka biznesowego w oparciu o adekwatne do okoliczności informacje.

Decyzje zarządu obarczone są ryzkiem błędu. Podejmowane są w końcu za spółkę, którą członkowie zarządu reprezentują i której sprawy prowadzą, a spółka ta prowadzi działalność gospodarczą, która ze swojej definicji już niejako wiąże się z ryzkiem gospodarczym. Dodatkowo, aktualne otoczenie prowadzenia biznesu – niestabilna sytuacja geopolityczna i ekonomiczna, brak pewności co do prawa itd. w mniejszym, albo większym stopniu, w zależności od sytuacji konkretnej spółki oraz rynków zagranicznych, na których działa, mogą wypływać na poziom tego ryzyka i praktyczne możliwości jego mitygowania. Nawet przy najlepiej wykonywanych obwiązkach zarządczych z błędną decyzją biznesową, która może mieć swoje konkretne negatywne konsekwencje dla spółki, członek zarządu musi się liczyć. Czy powinien powstrzymywać się zatem od podejmowania ryzykownych decyzji, które przecież nie zawsze muszą działać na niekorzyść spółki?

Oczywiście, że nie. Trudno sobie wyobrazić, że bierny członek zarządu, sparaliżowany strachem przed popełnieniem błędu przy podejmowaniu decyzji zarządczych, będzie w stanie należycie zarządzać spółką. Tutaj z pomocą, od jesieni tego roku, przychodzi nowy model kształtowania odpowiedzialności członków organów spółek kapitałowych (nowe przepisy dotyczą nie tylko członków organów zarządczych, ale również nadzorczych). Dnia 13 października 2022 r. w wyniku nowelizacji kodeksu spółek handlowych (KSH), popularnie określanej jako „prawo holdingowe”, odpowiedzialność członków organów spółek kapitałowych będzie kształtowana w oparciu o zasadę biznesowej oceny sytuacji (business judgment rule).

Czym jest business judgemnt rule?

Najprościej rzecz ujmując business judgment rule jest przyznaniem przez ustawodawcę członkom organów spółek kapitałowych prawa do popełnienia błędu w związku z należytym wykonywaniem przez nich obowiązków. Podejmowanie decyzji w oparciu o zasadę business judgment rule może stanowić parasol ochronny przy podejmowaniu decyzji z ramach wykonywania obowiązków, tak aby członek organu nie obawiał się podciągnięcia do odpowiedzialności, jeśli jego decyzja/osąd nie okazał się trafny, a nawet jeśli naraził spółkę na szkodę.
Ustawodawca zdecydował się dodać do KSH przepisy (zaczną obowiązywać od 13 października 2022 r.), które wprost prowadzają do polskiego porządku prawnego, wzorem krajów anglosaskich oraz niektórych krajów europejskich (Austria, Chorwacja, Czechy, Hiszpania, Niemcy, Portugalia, Słowacja, Rumunia), zasadę biznesowej oceny sytuacji. W przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jest to art. 293 § 3 KSH, a w przypadku spółki akcyjnej art. 483 § 3 KSH – oba przepisy brzmią tak samo i odnoszą się do członków organów zarządczych oraz nadzorczych, oraz umieszczone są w rozdziale dot. odpowiedzialności cywilnoprawnej:

„Członek zarządu, rady nadzorczej oraz likwidator nie narusza obowiązku dołożenia staranności wynikającej z zawodowego charakteru swojej działalności, jeśli postępując w sposób lojalny wobec spółki, działa w granicach uzasadnionego ryzyka gospodarczego, w tym na podstawie informacji, analiz i opinii, które powinny być w danych okolicznościach uwzględnione przy dokonywaniu starannej oceny.”

Zerwanie z oceną z perspektywy skutku

Zasada biznesowej oceny sytuacji zrywa z przyjętą dotychczas zasadą stosowaną do oceny zachowań członków organów przy ustalaniu ich odpowiedzialności, a mianowicie, oceną ich zachowań przez pryzmat skutków decyzji biznesowych, czyli następczo – z perspektywy skutku. Zgodnie z zasadą biznesowej oceny sytuacji zachowanie członka organu powinno być oceniane na moment kiedy podejmował on daną decyzję biznesową. Ocena zachowania członka organu będzie sprowadzała się do oceny tego, czy dysponował on, na moment podejmowania decyzji, adekwatnymi informacjami, opiniami itd., które w danych, konkretnych okolicznościach powinny być uwzględnione przy dokonywaniu starannej oceny.

Tak ukształtowana zasada odpowiedzialności członków organów koresponduje z innymi kierunkami nowelizacji KSH – prawo holdingowe – najogólniej rzecz ujmując z profesjonalizacją rad nadzorczych i mechanizmami prawnymi, które tę profesjonalizację umożliwiają, a co za tym idzie umożliwiają również łatwe uzyskanie przez członków rad nadzorczych adekwatnych informacji, opinii, dokumentów niezbędnych do należytego wykonywania obowiązków nadzorczych, np. mechanizmy zapewniające przepływ informacji pomiędzy zarządem a radą nadzorczą, instytucja doradcy rady nadzorczej itd.

W mojej ocenie zasada biznesowej oceny sytuacji w praktyce funkcjonowania organów spółek kapitałowych sprowadzi się do tego, że w trudnej sytuacji decyzyjnej członek organu, który w celu dokonania starannej oceny sytuacji, by zabezpieczyć się przed zarzutem niedochowania należytej zawodowej staranności, zasięgnie adekwatnych opinii i analiz, czyli będzie gromadził odpowiednią do danej sytuacji dokumentację zabezpieczającą i uzasadniającą jego konkretne decyzje (defense file).

Obowiązek lojalności i należytej staranności

Aby w pełni zrozumieć zasadę biznesowej oceny sytuacji nie można jej oderwać od podstawowych obowiązków członków organów, które kształtują ich zasady odpowiedzialności, a które zostały niejako uporządkowane, a niekiedy wrażone wprost w omawianej nowelizacji KSH, tj. obowiązku lojalności oraz należytej staranności, a także obowiązku zachowania tajemnic spółki.
Oba podstawowe obowiązki korporacyjne członków organów – obowiązek lojalności oraz należytej staranności, wynikają wprost z stosunku organizacyjnego łączącego członka organu ze spółką.
Zgodnie z treścią nowych przepisów [w odniesieniu do sp. z o.o.: art. 2091 § 1 KSH (zarząd), art. 2141 § 1 KSH (rada nadzorcza); dla S.A.: 3771 § 1 KSH (zarząd), art. 3871 § 1 KSH (rada nadzorcza):

„Członek zarządu [rady nadzorczej] powinien przy wykonywaniu swoich obowiązków dołożyć staranności wynikającej z zawodowego charakteru swojej działalności oraz dochować lojalności wobec spółki.”

Obowiązek dołożenia staranności wynikającej z zawodowego charakteru działalności był dotychczas wyrażony wprost w przepisach. Odnoszą się do niego normy prawne dotyczące niedbalstwa.
Obowiązek lojalności z kolei, mimo że z powodzeniem wyprowadzany przez orzecznictwo z całokształtu dotychczasowych przepisów, dopiero w przedmiotowej nowelizacji KSH – prawo holdingowe został wyrażony wprost.

Przejawami obowiązku lojalności, niejako jego częściami składowymi, są następujące instytucje prawa (dotychczas choć rozproszone wyrażone wprost w KSH): zakaz konkurencji, sprzeczność interesów, wyłączenie reprezentacji itd.

Obowiązek lojalności wobec spółki to nakaz unikania sytuacji, gdzie interes osobisty członka organu mógłby lub znalazłby się w konflikcie z interesem spółki. Innymi słowy, istotą obowiązku lojalności wobec spółki jest nakaz powstrzymania się przez członka organu spółki od wszelkich działań sprzecznych z interesem spółki.

Ciekawym przykładem obowiązku mieszczącego się w zakresie przedmiotowym pojęcia obowiązek lojalności jest obowiązek przekazywania informacji w sposób pełny. Patrząc na ten obowiązek w szerszym kontekście nowelizacji KSH, tj. przepisów mających służyć profesjonalizacji nadzoru w spółkach – przepisy dotyczące obowiązków informacyjnych zarządu wobec rady nadzorczej są swoistym „nieszkodliwym nadmiarem”, gdyż taki obowiązek i tak już spoczywał na członkach zarządu i wynikał z obowiązku lojalności wobec spółki.

Obowiązek zachowania tajemnic spółki (nawet po wygaśnięciu mandatu), w nowelizacji KSH również wyrażony wprost w przepisach – zarówno wobec członków zarządu jak i rady nadzorczej, jest obowiązkiem składającym się na obowiązek lojalności wobec spółki.

Źródło: https://www.rp.pl/biznes/art36820411-prawo-do-bledu-czlonka-zarzadu