Kategoria: Bez kategorii

Rok 2021 był dla całego ALTO czasem wzrostu i realizacji wielu ciekawych projektów. Miłym podsumowaniem tego niezwykle intensywnego okresu oraz motywacją by sięgać po więcej są wyróżnienia jakie w 16. Rankingu Firm Doradztwa Podatkowego Rzeczpospolita otrzymali nasi doradcy podatkowi:

• Sylwia Kulczycka (Partner & Tax Advisor) – rekomendacja w kategorii doradztwo compliance
• Aleksandra Bońkowska (Partner & Tax Advisor) – rekomendacja w kategorii CIT
• Aneta Grzyb (Senior Manager, Tax Advisor, Advocate) – rekomendacja w kategorii doradztwo w sprawach Cen Transferowych
• Daniel Banach (Partner & Tax Advisor) – rekomendacje w kategorii doradztwo transakcyjne

Dodatkowo niezmiernie cieszy fakt awansu ALTO w zestawieniu ogólnym największych firm doradczych. W tym roku jesteśmy już na miejscu 11. a wierzymy, że za rok będziemy jeszcze wyżej!

Serdecznie gratulujemy naszym ekspertom i wierzymy, że ten rok także przyniesie ze sobą dużo nowych wyzwań, o których warto będzie wspomnieć jury rankingu w kolejnej edycji.

Dziękujemy naszym Klientom za ich zaufanie i stałą obecność, całemu Zespołowi za zaangażowanie, a Kolegom i Koleżankom z branży za uznanie!

Ustawa ma za zadanie wdrożenie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii. Powyższa dyrektywa przewidywała wdrożenie przepisów o ochronie sygnalistów do dnia 17 grudnia 2021 r., jednak termin ten nie został dochowany. Pierwotny projekt ustawy przygotowany w październiku 2021 r. po konsultacjach oraz w wyniku uwag zgłoszonych w trakcie opiniowania został poddany istotnym zmianom, na bazie których został przygotowany nowy projekt.

Nie wiadomo, kiedy projekt trafi pod obrady sejmu, w związku z tym ciężko przewidywać ostateczną datę podpisania i wejścia w życie ustawy, niemniej z uwagi na przekroczone już terminy nie można wykluczyć istotnego przyspieszenia procesu ustawodawczego.

Nowy projekt zakłada wiele istotnych zmian w stosunku do pierwotnych założeń nowelizacji – od zmiany zakresu spółek objętych obowiązkiem wprowadzenia procedury zgłaszania naruszeń, poprzez podmioty zajmujące się zgłoszeniami zewnętrznymi, zmiany w karach za czyny zabronione, aż po zmianę okresu vacatio legis.

Z najbardziej znaczących zmian w projekcie z kwietnia 2022 r. w stosunku do pierwszego projektu wymienić należy rozszerzenie zakresu przedsiębiorców, którzy objęci będą zakresem ustawy. O ile wielkość przedsiębiorstwa pozostaje taka sama jak w pierwotnym projekcie, o tyle zmianie ulega sposób obliczania tejże wielkości. Wynika to bowiem z dwóch zmian – po pierwsze definicja podmiotu zobowiązanego do wprowadzenia procedury została zmieniona. W poprzednim projekcie definiowano go jako pracodawcę w rozumieniu kodeksu pracy. Postulowano jedna, że ta definicja jest zbyt wąska i procedura powinna obejmować także osoby współpracujące z przedsiębiorstwem na podstawie umów cywilnoprawnych. Ponadto, w celu ujednolicenia zakresu osób, które będą uprawnione do skorzystania z uprawnień sygnalistów, zrezygnowano z definiowania ich jako pracownika w rozumieniu przepisów KP oraz poszerzono dotychczasowy katalog o praktykantów czy tzw. służby mundurowe. W nowej wersji projektu skrócono okres przechowywania danych w rejestrze do 12 miesięcy. Istotna zmiana polega również na rozszerzeniu zakresu zakazu działań odwetowych  na osobie dokonującej zgłoszenia. Wprowadzono również zakaz podejmowania próby takich działań jak również samych gróźb ich podjęcia. Nowy projekt wprowadza również zmiany do obowiązkowej procedury zgłoszeń obejmujące uwzględnienie w procedurze systemu zachęt do skorzystania z niej.

Kolejną istotną zmianą jest zrezygnowanie z używania terminu „organu centralnego” na rzecz organu publicznego. Ta zmiana wynika z prawdopodobnie omyłkowego użycia określenia organu centralnego, bowiem jego działania wykonywać ma zgodnie z projektem ustawy Rzecznik Praw Obywatelskich, nie będący organem centralnym w rozumieniu przepisów. Złagodzeniu natomiast uległy przepisy karne przewidziane w projekcie ustawy. Przykładowo utrudnianie lub usiłowanie utrudniania dokonania zgłoszenia zagrożone jest sankcją grzywny albo kary ograniczenia wolności (poprzednio pozbawienia wolności do lat 3, która jednak pozostałą właściwa dla sytuacji używania przemocy, groźby lub podstępu). Ostatnią zmianą – choć z punktu widzenia spółek objętych ustawą jedną z najważniejszych – jest zmiana okresu vacatio legis przepisów. Pierwszy projekt przewidywał jedynie 14 dniowy termin wejścia w życie ustawy, obecny zakłada już 2 miesięczny termin. Ponadto wprowadzone zostały przepisy umożliwiające podmiotom, które w pierwszej kolejności są objęte obowiązkami z ustawy, miesięczny termin na realizację tych zadań. Łączny termin na wprowadzenie procedury wyniesie de facto 3 miesiące od podpisania ustawy. Dla pozostałych podmiotów termin pozostał bez zmian – 17 grudnia 2023 r.

Skala proponowanych zmian zachęca do wnikliwego śledzenia postępów prac. Ostateczny kształt przepisów może jednak ulec kolejnym zmianom, bowiem pojawiają się głosy środowiskowe wskazujące na kolejne nowe lub dalej nieskorygowane wady ustawy. Nie wiadomo również kiedy ostatecznie przepisy trafią pod pierwsze obrady sejmu i czy zostaną skierowane do komisji sejmowych.

Odpowiedzialność członka zarządu za szkody wyrządzone spółce kapitałowej opiera się co do zasady na szkodzie wyrządzonej spółce, chyba, że nie ponosi on winy. Rodzaj możliwych działań podejmowanych na szkodę spółki nie różni się znacznie w zależności od jej formy prawnej. W przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością poprzez szkodę rozumiemy działanie lub zaniechanie sprzeczne z prawem lub postanowieniami umowy spółki, natomiast w spółce akcyjnej jest to szkoda wynikła z niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków, w tym z niedołożenia należytej staranności wynikającej z zawodowego charakteru jego działalności lub niedochowania lojalności wobec spółki. Podstawą możliwości wyłączenia tej odpowiedzialności, jest brak winy członka zarządu. Brak jest jednak bezpośredniego uregulowania odpowiedzialności członka zarządu w sytuacjach nadzwyczajnych, mających swoje podłoże w czynnikach zewnętrznych niezależnych od spółki lub jej zarządu.

 

Pojęcie „winy” w rozumieniu przepisów KSH

 

Przepisy KSH wprowadzają pojęcie winy w odpowiedzialności członka zarządu jako „domniemaną winę”. Oznacza to, że to po stronie członka zarządu zachodzi obowiązek udowodnienia, iż w przypadku naruszenia przepisów skutkujących powstaniem jego odpowiedzialności nie ponosi on winy za sytuację, która doprowadziła spółkę do potencjalnej straty. Pojęcie winy nie jest definiowane bezpośrednio przez KSH, jednak konstrukcja przepisu oraz orzecznictwo wskazują, że „brak winy” polega między innymi na dochowaniu należytej staranności. Poprzez należytą staranność rozumie się działanie w taki sposób, że członek zarządu podejmuje wszelkie możliwe czynności zmierzające do jak najlepszego wykonania obowiązków wynikających z zajmowanego przez niego stanowiska. Jednak, w sytuacji w której dojdzie do naruszenia interesów spółki przez członka zarządu, to po jego stronie jest obowiązek udowodnienia, że wszelkie dokonane przez niego czynności zmierzały do zapobiegnięcia naruszeniu oraz, że działania przez niego podjęte zostały wypełnione całkowicie i nie miał on możliwości zrobić nic więcej w celu poprawienia sytuacji, aby móc jednoznacznie stwierdzić, że dochował należytej staranności. Żeby czynności dokonane przez członka zarządu zostały uznane za wypełniające te znamiona należy mieć pewność, że realnie podjął on wszelkie kroki, które zmierzały do uniknięcia naruszenia dobra spółki. Jeżeli natomiast, w trakcie analizy sytuacji wykazane zostaną działania niepodjęte, które mogłyby zapobiec naruszeniom, wówczas członek zarządu musi wykazać, że niedopełnienie obowiązków nie wynikało z jego winy. Analogiczna sytuacja dotyczy również błędnie podjętych przez członka zarządu działań, które spowodowały szkodę spółce. Dokonanie czynności, które przyczyniły się do utraty wartości spółki lub innego uszczerbku w jej dobrach, może zostać uznane za nienależyte dochowanie staranności, którego wymaga się od członków zarządu spółek kapitałowych. W takiej sytuacji również obowiązek dowodowy spoczywa na członkach zarządu, którzy będą musieli udowodnić, że działania podjęte przez nich miały na celu poprawienie sytuacji spółki, a nie doporowadzenie do dokonania w niej uszczerbku.

W trakcie analizy sytuacji naruszenia dobra spółki to podmiot poprzez swoich reprezentantów wyznaczonych na okres sporu winien udowodnić szkodę i niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązków, a na członku zarządu spoczywa ciężar dowodu braku winy, czyli dołożenia należytej staranności przy wykonywaniu swych obowiązków (tak na przykład: SN w wyroku z dnia 24 czerwca 2015 r., II CSK 554/14).

Jednym z elementów mogących uprawdopodobnić brak winy członka zarządu jest udzielenie mu absolutorium. Należy jednak pamiętać, że absolutorium nie zwalnia członka zarządu ze wszelkiej odpowiedzialności za szkody wyrządzone spółce ani nie wyklucza jego winy. Określony katalog wyłączeń dopuszcza możliwość odpowiedzialności członka zarządu, niezależnie od udzielonego absolutorium. Jednym z przykładów takiego wyłączenia jest sytuacja, w której zgromadzenie wspólników w momencie podjęcia uchwały o udzieleniu absolutorium nie miało informacji o zaistniałych faktach uzasadniających odpowiedzialność.

 

Stan wyjątkowy a odpowiedzialność członka zarządu

 

Stan wyjątkowy jest jednym z trzech określonych przez Konstytucję stanów nadzwyczajnych. Zgodnie z brzmieniem przepisu art. 230 Konstytucji stan wyjątkowy wprowadzany jest, gdy dochodzi do sytuacji zagrożenia konstytucyjnego ustroju, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego. Stan wyjątkowy w swoim zakresie dopuszcza szeroki katalog sytuacji, w których może zostać wprowadzony.

Wpływ wprowadzenia stanu wyjątkowego na odpowiedzialność członka zarządu w spółce kapitałowej każdorazowo musi zostać oceniony indywidualnie, zarówno na podstawie obostrzeń i sytuacji, z powodu której wprowadzono stan wyjątkowy oraz z uwagi na specyfikę działalności wykonywanej przez spółkę.

Przykładem ograniczenia, które może mieć wpływ na funkcjonowanie spółki jest dopuszczona przez stan wyjątkowy możliwość kontroli zarówno listów i przesyłek jak i treści korespondencji telekomunikacyjnej i rozmów telefonicznych. Innym ograniczeniem, które realnie może wpływać na działalność spółki oraz na odpowiedzialność członków zarządu w spółce jest dopuszczalność ograniczenia wolności działalności gospodarczej, poprzez nakazanie okresowego zaniechania prowadzenia działalności gospodarczej określonego rodzaju lub ograniczenia obrotu krajowymi środkami płatniczymi lub dewizowymi. Te ograniczenia mogą uniemożliwić prowadzenie interesów spółki w prawidłowy sposób, a w konsekwencji doprowadzić do wyrządzenia szkody w spółce. W takiej sytuacji określenie winy członka zarządu jako osoby odpowiedzialnej za powstałą szkodę musi odbyć się indywidualnie poprzez obiektywną ocenę podjętych lub zaniechanych działań, w tym należy uwzględnić okoliczności wynikające z ograniczeń wprowadzonych przez stan wyjątkowy.

 

Stan klęski żywiołowej a odpowiedzialność członka zarządu

 

Stan klęski żywiołowej jest drugim z trzech określonych przez Konstytucję stanów nadzwyczajnych. W ślad za art. 232 Konstytucji stan klęski żywiołowej wprowadzany jest w celu zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej oraz w celu ich usunięcia.

Analogicznie do stanu wyjątkowego, w przypadku stanu klęski żywiołowej odpowiedzialność członka zarządu spółki kapitałowej należy ocenić biorąc pod uwagę ograniczenia wynikające z wprowadzenia tego rodzaju stanu nadzwyczajnego.

Ograniczenia wprowadzone w wyniku stanu klęski żywiołowej, na skutek których może dojść do wyrządzenia szkody w spółce przez jej zarząd to między innymi obowiązek zawieszenia działalności lub zakaz okresowego podwyższania cen na towary lub usługi określonego rodzaju. Ponadto, w sytuacji stanu klęski żywiołowej może zostać wprowadzony również obowiązek świadczeń rzeczowych poprzez oddanie do używania posiadanych nieruchomości lub rzeczy ruchomych. Ponownie, jak w przypadku stanu wyjątkowego, są to ograniczenia, które mogą oddziaływać na prawidłowe prowadzenie spraw spółki i które mogą wymagać uwzględnienia przy ustalaniu zawinionego niedopełnienia należytej staranności przez członka zarządu.

 

Stan wojenny a odpowiedzialność członka zarządu

 

Stan wojenny jest trzecim i ostatnim ze stanów nadzwyczajnych określonych przez Konstytucję. Podstawy wprowadzenia stanu wojennego określa art. 229 Konstytucji w razie zewnętrznego zagrożenia państwa, zbrojnej napaści na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub gdy z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji.

W okolicznościach stanu wojennego, w analogiczny sposób jak do poprzednich stanów nadzwyczajnych, określanie odpowiedzialności członka zarządu spółki kapitałowej powinno się ocenić z perspektywy okoliczności zewnętrznych, które mogą mieć wpływ na sposób prowadzenia spraw spółki.

Ograniczenia wynikające z wprowadzenia stanu wojennego w szczególności wymieniają działania obejmujące przedsiębiorców, wymieniając wśród nich możliwość nakładania na przedsiębiorców dodatkowych zadań, których realizacja jest niezbędna dla bezpieczeństwa lub obronności państwa oraz zapewnienia zaopatrzenia ludności, wprowadzenie zarządu komisaryczny dla przedsiębiorców, w tym z udziałem kapitału zagranicznego, jeżeli przedmiotem ich działalności jest wytwarzanie wyrobów lub świadczenie usług o szczególnym znaczeniu dla bezpieczeństwa lub obronności państwa, wprowadzenie najmu lokali i budynków na podstawie decyzji administracyjnej o przydziale w stosunku do wszystkich lokali i budynków, a w uzasadnionych przypadkach także dokwaterowywanie osób do lokalu mieszkalnego lub budynku oraz wprowadzenie zajęcia nieruchomości niezbędnych dla Sił Zbrojnych lub obrony państwa. Każda z powyższych sytuacji może doprowadzić do szkody w spółce, z którą odpowiedzialnością może zostać obciążony członek zarządu. Należy tutaj jednak pamiętać o odpowiedzialności Skarbu Państwa wynikającej z przepisów Kodeksu Cywilnego. Zgodnie z art. 417 KC, Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej, przy czym dotyczy to sytuacji, w której przez niezgodność z prawem rozumiemy sprzeczność z prawem lub zasadami współżycia społecznego, a nie jako niezgodność z prawem powszechnie obowiązującym. Przepis ten może bowiem wykluczyć winę członka zarządu, który działał zgodnie z ograniczeniami wprowadzonymi przez stan nadzwyczajny, a będącymi jednocześnie niezgodnymi z prawem lub zasadami współżycia społecznego. Ponownie należało będzie ocenić działania lub ich zaniechanie z perspektywy okoliczności sytuacji, w której znalazła się spółka i członek zarządu, albowiem część z nich wynikająca właśnie z wprowadzonych odgórnie ograniczeń mogła pozostawać bez wpływu, a co za tym idzie również bez winy członka zarządu sprawującego swoją funkcję w spółce w okresie trwania stanu wojennego.

 

Ciężar dowodowy w przypadku naruszenia obowiązków.

 

Określenie na kim spoczywa ciężar dowodowy zostało zasygnalizowane we fragmencie dotyczącym „winy” członka zarządu. Rozwijając to zagadnienie warto zwrócić uwagę na różnicę miedzy samym niedochowaniem należytej staranności a faktyczną szkodą spółki. Sąd Najwyższy zauważył bowiem, że samo naruszenie obowiązku staranności przy wykonywaniu obowiązków nie stanowi samodzielnej podstawy odpowiedzialności członka zarządu, to jednak zawinione działania dokonane z przekroczeniem granic ryzyka gospodarczego należy uznać za sprzeczne z interesem spółki i naruszające ogólny nakaz określony w art. 201 KSH, co uzasadnia odpowiedzialność członka zarządu na podstawie art. 293 § 1 KSH (tak na przykład: SN w wyroku z dnia 24 lipca 2014 r., II CSK 627/13).

Podnoszony wcześniej argument o konieczności dowiedzenia swojego braku winy przez członka zarządu wynika między innymi z wykładni przepisu art. 293 KSH. W § 1 omawianego przepisu w pierwszej części zdania wymieniono zakres odpowiedzialności członka zarządu, a dopiero jako dopełnienie przepisu wprowadzono sformułowanie „chyba, że nie ponosi winy”. Wykładnia oraz sama konstrukcja wskazuje na to, że o ile brak winy członka zarządu faktycznie wyklucza jego odpowiedzialność, o tyle to właśnie po jego stronie jest wykazanie tego braku winy, w celu uniknięcia odpowiedzialności za swoje działania. Takiej wykładni użył także Sąd Apelacyjny „Pozwany [członek zarządu], na którym spoczywał ciężar obalenia domniemania zawinienia w rozumieniu art. 293 § 1 k.s.h., co wynika ze sformułowania ustawowego „chyba że nie ponosi winy”, w realizacji przysługującego mu prawa do obrony powinien był dowieść, że przy dochowaniu należytej staranności, w ramach obiektywnie akceptowalnego ryzyka, podjął decyzje, których skutkiem mogły być, ale wcale nie musiały, niekorzystne dla zarządzanej spółki przesunięcia majątkowe.” (tak: SA w wyroku z dnia 26 października 2020 r., V AGa 36/19).

Ponadto, należy rozróżnić ciężar dowodowy dotyczący zaistniałych w spółce okoliczności, mogących prowadzić do odpowiedzialności członka zarządu, a ciężar dowodowy dotyczący braku winy członka zarządu. To spółka, poprzez osoby ją reprezentujące w sporze z członkiem zarządu mają obowiązek wykazać działania bądź zaniechania, których członek zarządu dopuścił się, a które są powodem uszczerbku w spółce. Dopiero na późniejszym etapie, to na członku zarządu ciąży obowiązek udowodnienia braku winy w jego postępowaniu. Taka konstrukcja pozwala na uzyskanie całościowego obrazu wydarzeń, dzięki czemu w przypadku sporu przed sądem każda ze stron przedstawia swoje dowody, które dla sądu stanowią całkowity obraz sytuacji, która zaszła w spółce. Na takim stanowisku staje też Sąd Najwyższy „Spółka powinna udowodnić wystąpienie szkody i niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązków przez pozwanych a na członku zarządu spoczywa ciężar dowodu braku winy, czyli dołożenia należytej staranności przy wykonywaniu swych obowiązków” (tak na przykład: SN w wyroku z dnia 26 kwietnia 2019 r., V CSK 102/18) potwierdzając tezę kolejności ciężaru dowodowego w sporze pomiędzy spółką a jej członkiem zarządu.

 

Podsumowanie

 

Przepisy KSH nie odnoszą się wprost do stanów nadzwyczajnych w zakresie odpowiedzialności członków zarządu spółek kapitałowych. Jednak, z uwagi na specyfikę tych sytuacji oraz szereg przepisów systematyzujących zasady działania organów, w tym możliwość wprowadzenia przez nie ograniczeń mających faktyczny wpływ na funkcjonowanie spółki należy przyjąć, że każdą taką sytuację należy rozpatrzeć bardzo indywidualnie. Z uwagi na specyfikę oraz szerokość ograniczeń wprowadzanych stanami nadzwyczajnymi może dojść do sytuacji, w której bez winy zarządu, działania przez niego podjęte mogą nie być wystarczające, aby uniknąć narażenia spółki na szkodę. Każda sytuacja nadzwyczajna wymaga bowiem analizy, czy spełnione zostały przesłanki dochowania należytej staranności oraz braku winy członka zarządu, w tym, że brak winy wynika z niezależnych od niego czynników zewnętrznych.

Dnia 4 kwietnia 2022 r. Prezydent podpisał rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy kodeks spółek handlowych (KSH) oraz niektórych innych ustaw (druk 1515). Wcześniej Sejm odrzucił uchwałę Senatu odrzucającą projekt ustawy. Z uwagi na to, nowe przepisy odnoszą się w dużej mierze (ale nie tylko!) do relacji prawnych między spółkami dominującymi a ich spółkami zależnymi, stąd określane są często jako tzw. „prawo holdingowe”.

Poniżej przypominamy krótko najważniejsze zmiany, które do polskiego porządku prawnego wprowadza przedmiotowa nowelizacja KSH.

 

Prawo holdingowe 

W polskim porządku prawnym po raz pierwszy pojawiają się regulacje dot. prawa grupy spółek (prawa holdingowego), odnoszące się do wprost do holdingów faktycznych.

Wprowadzona zostaje ustawowa definicja „grupy spółek” – jako spółki dominującej i spółki albo spółek zależnych, będących spółkami kapitałowymi, kierującymi się wspólną strategią w celu realizacji wspólnego interesu (interes grupy spółek), uzasadniającą sprawowanie przez spółkę dominującą jednolitego kierownictwa nad spółką zależną albo spółkami zależnymi. Warto podkreślić, że w myśl ustawy „grupa spółek” jest kwalifikowanym stosunkiem dominacji i zależności między spółkami, które kierują się wspólną strategią gospodarczą. Należy zatem odróżnić „grupę spółek” od „zwykłego” stosunku dominacji i zależności między spółkami, o którym mowa w art. 4 § 1 pkt 4 KSH. Kluczowe dla prawa grupy spółek jest to, że spółka dominująca i zależna należące do grupy spółek mają obowiązek uwzględniać również „interes grupy spółek” obok własnego interesu każdej z tych spółek.

Uczestnictwo w grupie spółek jest dobrowolne. Wymaga powzięcia uchwały zgromadzenia wspólników (walnego zgromadzenia) spółki zależnej ze wskazaniem spółki dominującej oraz ujawnienie uczestnictwa w grupie przez wpisanie wzmianki do rejestru.

Spółka dominująca może wydawać spółce zależnej uczestniczącej w grupie wiążące polecania dotyczące prowadzenia spraw spółki.

Więcej na temat instytucji wiążących poleceń i odpowiedzialności za ich wykonanie: https://altoadvisory.pl/aktualnosc/aktualnosci/corporate-pulse-prawo-holdingowe-trafilo-do-sejmu-co-moze-sie-zmienic/.

 

Zmiany w zakresie prawa  przymusowego wykupu i odkupu udziałów (akcji) wspólników mniejszościowych (squuze-out i sell-out)

Ustawodawca zwiększył dostępność skorzystania z instytucji przymusowego wykupu udziałów (akcji) – squuze out, wyprowadzając tę instytucję również w sp. z o.o. Dotychczas squuze out był dostępny jedynie na gruncie przepisów dotyczących S.A. Dodatkowo (zarówno w przypadku S.A. jak i sp. z o.o.) zliberalizowane zostały progi ustawowe do jej zastosowania  – zasadniczo przymusowy wykup może dotyczyć udziałów lub akcji reprezentujących nie więcej niż 10% kapitału zakładowego przez spółkę dominującą, która dysponuje co najmniej 90 % kapitału zakładowego (dotychczas squuze out był możliwy jedynie wobec akcjonariuszy mniejszościowych reprezentujących nie więcej niż 5 % kapitału zakładowego przez akcjonariuszy reprezentujących co najmniej 95 % kapitału zakładowego).

Identyczne rozwiązania ustawowe – tj. wprowadzenie instytucji również w sp. z o.o., liberalizacja przesłanek zastosowania (identyczne jak w przypadku squueze out) znalazły zastosowanie do instytucji sell-out – przymusowego odkupu udziałów/akcji należących do wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych spółki zależnej.

Warto zaznaczyć, że powyższe (nowe regulacje) dotyczące squuze-out albo sell-out mają zastosowanie do spółek uczestniczących w grupie spółek. Niezależnie od tego dotychczasowy mechanizm squuze out (sell-out) na zasadach ogólnych dla prywatnej S.A. (art. 418 KSH), w tym przesłanki jego zastosowania, pozostają bez zmian.

 

Szersze uprawnienia rad nadzorczych, efektywniejszy nadzór

Nowe przepisy zakładają skonkretyzowanie praw i obowiązków rady nadzorczej, aby zwiększyć efektywność nadzoru w spółkach kapitałowych. Nowelizacja KSH kładzie nacisk również na efektywność zachowania równowagi informacyjnej pomiędzy zarządem a członkami rady nadzorczej oraz na mechanizmy kontrolne przysługujące radom nadzorczym.

Przepisy wprowadzają m.in.: prawo rady nadzorczej do żądania sporządzenia/przekazania informacji, dokumentów, sprawozdań, wyjaśnień, obowiązek zarządu do udzielania z własnej inicjatywy niektórych określonych informacji radzie nadzorczej, nowe obowiązki sprawozdawcze rady nadzorczej, regulacje dotyczące komitetów rad nadzorczych, nowy instrument w postaci doradcy rady nadzorczej (podmiotu zewnętrznego posiadającego wiedzę fachową i kwalifikacje do zbadania określonych zagadnień).

 

Zmiana zasad odpowiedzialności członków zarządu i członków rad nadzorczych

Zasady odpowiedzialności członków organów spółek kształtowane będą w oparciu o kategorię „osądu biznesowego” – zasadę biznesowej oceny sytuacji (ang. business judgement rule). W nowelizacji KSH wprost przewidziano obowiązek lojalności członków zarządu i rady nadzorczej spółek kapitałowych. Członek organu obowiązany jest przy wykonywaniu swoich obowiązków do dołożenia staranności wynikającej z zawodowego charakteru swojej działalności oraz do zachowania lojalności wobec spółki. W praktyce w oparciu o zasadę biznesowej oceny sytuacji członek organu nie narusza obowiązku dołożenia staranności, jeśli przy wykonywaniu swoich obowiązków zasięgnął opinii, analiz, które powinny być w danych okolicznościach uwzględnione przy dokonywaniu przez niego oceny.

 

Nowy sposób ukształtowania kadencji i mandatów członków organów spółek

Nowelizacja przesądza wątpliwości doktryny i orzecznictwa dotyczące ustalania momentu wygaśnięcia mandatu w związku z upływem kadencji. Zasadniczo kadencję oblicza się w pełnych latach obrotowych (chyba że umowa spółki stanowi inaczej).

 

Rozszerzony katalog osób wyłączonych z pełnienia funkcji w organach spółek

Rozszerzony został katalog osób wyłączonych od możliwości bycia członkiem organu, likwidatorem, prokurentem. Rozszerzenie katalogu osób wyłączonych, związane jest z rozszerzeniem katalogu  przestępstw, za które nie może być skazana prawomocnym wyrokiem osoba, której ma być członkiem organu, likwidatorem lub prokurentem w spółce. W części karnej KSH pojawiły się przy tym dodatkowe typy przestępstw.

Szerzej na temat odpowiedzialności członków organów w spółkach kapitałowych w oparciu o nowe przepisy przeczytasz w artykule Urszuli Brzezińskiej-Grzędy i Tomasza Fiałka (ALTO) : www.rp.pl/abc-firmy/art35880281-odpowiedzialnosc-czlonkow-organow-spolek-zmiany-w-ksh

Ryczałt od dochodów spółek kapitałowych, popularnie zwany estońskim CIT, został wprowadzony do polskiego porządku prawnego z początkiem 2021 r. jako alternatywna forma opodatkowania do zasad ogólnych. Pierwszej wersji tego modelu opodatkowania dość daleko było jednak do jego estońskiego pierwowzoru mającego być wyznacznikiem proinwestycyjnej, przyjaznej dla podatników i maksymalnie odformalizowanej formy opodatkowania.

W związku z tym z początkiem 2022 roku weszła w życie nowelizacja przepisów mająca ponownie przekonać polskich przedsiębiorców do wyboru opodatkowania estońskim CIT. W ramach wprowadzonych zmian, modyfikacji uległa nie tylko nazwa modelu, tj. obecnie mówimy już o ryczałcie od dochodów spółek, ale również rozszerzeniu uległ krąg podatników uprawnionych do zastosowania ryczałtu, czy też „poluzowano” wymogi dla zastosowania tej preferencyjnej metody opodatkowania. W efekcie tych zmian, oraz w obliczu zwiększenia obciążeń podatkowych w związku z tzw. Polskim Ładem, estoński CIT staje się wartą rozważenia alternatywą opodatkowania dla polskich podatników. W takiej sytuacji warto przyjrzeć się kilku praktycznym aspektom estońskiego CIT, które chociaż w teorii zaadresowane w przepisach, w praktyce wciąż mogą budzić istotne wątpliwości.

 

Rozpoczęcie działalności, a przekształcenia

Ustawa o CIT przewiduje dwie stawki opodatkowania estońskim CIT – 10 proc. mającą zastosowanie w przypadku małego podatnika oraz podatnika rozpoczynającego prowadzenie działalności, oraz 20 proc. w pozostałych przypadkach. Co natomiast w przypadku podatników, którzy powstali w wyniku przekształcenia przykładowo jednoosobowej działalności gospodarczej w spółkę z o.o. czy tez spółek osobowych, np. spółki jawnej? Czy w takiej sytuacji można uznać, że mamy do czynienia z rozpoczęciem działalności skoro założenie spółki jest w praktyce kontynuacją prowadzonych działań gospodarczych? Z analizy przepisów ustawy o CIT odnoszącej się do podatników rozpoczynających działalność (a więc podatników w rozumieniu ustawy o CIT) oraz opublikowanego 23 grudnia 2021 r. „Przewodnika do ryczałtu od dochodów spółek” (dalej: Przewodnik) wynika, że w takiej sytuacji mamy do czynienia z rozpoczęciem działalności. Dodatkowo, w Przewodniku podkreślono, że przekształcenie jednoosobowej działalności gospodarczej w stanowi rozpoczęcie działalności, to nie jest również czynnością restrukturyzacyjną wymienioną w art. 28k ust. 1 pkt 5-6, która powodowałaby brak możliwości zastosowania ryczałtu.

W efekcie przedsiębiorcy prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą, czy też spółki jawne, po przekształceniu, mają prawo do zastosowania 10-procentowej stawki estońskiego CIT w pierwszym roku po przekształceniu.

W tym przypadku warto zaznaczyć, że możliwość zastosowania niższej ze stawek estońskiego CIT dla podmiotów rozpoczynających działalność została wprowadzona dopiero na mocy przepisów obowiązujących od 1 stycznia 2022 r.

Ustawodawca wyszedł więc naprzeciw oczekiwaniom przedsiębiorców, którzy mogą skorzystać z preferencyjnej stawki nie tylko jeśli ich przychody nie przekraczają 2 mln zł, ale również, gdy właśnie rozpoczęli działalność w formie spółki.

 

Nie tylko dywidenda

Kluczowym atrybutem estońskiego CIT jest brak konieczności opodatkowania wypracowanego zysku, a w efekcie brak konieczności opłacania miesięcznych czy kwartalnych zaliczek na CIT, aż do momentu jego wypłaty. W ustawie o CIT wskazano przy tym zdarzenia, które będą powodować po stronie ryczałtowca obowiązek uregulowania podatku, tj.:

1) przeznaczenie zysku wypracowanego w okresie opodatkowania ryczałtem do wypłaty udziałowcom (wypłata dywidendy, ale również zaliczek na dywidendę) lub na pokrycie strat powstałych przed okresem opodatkowania CIT estońskim (podjęcie uchwały o przeznaczeniu wypracowanego zysku na pokrycie strat z lat poprzednich),

2) powstanie dochodu z tzw. ukrytych zysków,

3) ponoszenie wydatków niezwiązanych z prowadzoną działalnością,

4) nadwyżka wartości rynkowej składników przejmowanego majątku ponad wartość podatkową tych składników (dochód z tytułu zmiany wartości składników majątku) – w przypadku przekształcenia podmiotów,

5) uzyskanie dochodu z tzw. nieujawnionych operacji gospodarczych.

O ile wypłaty na rzecz udziałowców czy nadwyżka powstała w wyniku przekształceń wydają się dość oczywistą metodą wypłaty zysku powodującą konieczność zapłaty podatku, o tyle interesująca wydaje się definicja tzw. ukrytych zysków. Również w tym przypadku ustawodawca spieszy z wyjaśnieniem wskazując na przykładowy katalog działań, które mogą generować konieczność opodatkowania jako ukryte zyski. I tak wśród tego typu zdarzeń należy wymienić m.in. udzielanie pożyczek wspólnikom lub podmiotom z nimi powiązanych, a także świadczenia na rzecz prywatnych fundacji czy trustów oraz darowizny, w tym prezenty i ofiary wszelkiego rodzaju, czy zaniżenie wartości rynkowej transakcji z podmiotem powiązanym. W tym miejscu należy zaznaczyć, że lista transakcji zawarta w ustawie o CIT nie ma charakteru zamkniętego i w praktyce wszelkiego rodzaju świadczenia na rzecz wspólników, ale także ich rodzin jako podmiotów powiązanych, mogą być traktowane jako powstanie dochodów z tzw. ukrytych zysków.

Ponadto budzącą pewne wątpliwości kategorią powodująca konieczność zapłaty podatku jest również ponoszenie wydatków niezwiązanych z prowadzoną działalnością. Ustawa o CIT w żaden sposób nie określa co mieści się w tej kategorii, aczkolwiek mgliste wyjaśnienie można znaleźć w Przewodniku. Zgodnie z Przewodnikiem, w przypadku analizy czy mamy do czynienia z wydatkiem niezwiązanym z prowadzoną działalnością można posiłkować się nie tylko kwalifikacją wydatków jako niestanowiących kosztów podatkowych zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy o CIT, ale również dotychczasową praktyką podmiotu (pomocne jeśli był on podatnikiem CIT) oraz orzecznictwem sądowo-administracyjnym. I tak jako przykład wydatków niezwiązanych z prowadzoną działalnością należy wskazać m.in. odsetki i kary umowne wyłączone z kategorii kosztów podatkowych na gruncie art. 16 ustawy o CIT. Na marginesie warto wskazać tu przychylną podatnikom linię orzeczniczą właśnie w zakresie kar umownych powstałych w przypadku, gdy zerwanie umowy było dla podatnika bardziej korzystne ekonomicznie, niż jej utrzymanie. W efekcie pomimo, że podatnicy opodatkowani estońskim CIT nie rozpoznają przychodów i kosztów podatkowych w oparciu o regulacje zawarte w art. 15 i 16 ustawy o CIT, znajomość tych regulacji, ale również orzecznictwa, może być kluczowa w przypadku m.in. identyfikacji wydatków niezwiązanych z prowadzoną działalnością prowadzących do powstania obowiązku zapłaty podatku.

 

Opodatkowanie wspólników

W przypadku podatników CIT mamy do czynienia z podwójnym opodatkowaniem zysków generowanych przez te spółki. Oznacza to, że wypłata zysku jest opodatkowana zarówno na poziomie spółki będącej podatnikiem estońskiego CIT (10 proc. lub 20 proc. wartości wypłaty np. dywidendy), jak i na poziomie wspólnika będącego osobą fizyczną (19 proc. stawką PIT dla przychodów z zysków kapitałowych).

Jednocześnie ustawa o CIT przewiduje mechanizm odliczenia przez wspólników podatku zapłaconego przez spółkę od należnego podatku PIT. Wysokość odliczenia jest w takim przypadku zależna od tego, czy podatnik estońskiego CIT posiadać będzie status małego podatnika, czy też nie. W przypadku wypłaty ze spółki niebędącej małym podatnikiem współczynnik odliczenia wyniesie 70 proc. kwoty podatku należnego spółki przypadającego na udział wspólnika, a w przypadku małego podatnika jest to 90 proc. W konsekwencji, łączne opodatkowanie zysków w małego podatnika wynosi 20 proc., a w pozostałych przypadkach 25 proc.

Obrazując to na przykładzie liczbowym przy założeniu posiadania przez podatnika estońskiego CIT dwóch wspólników, z których każdy posiada 50 proc. udziałów: >> patrz tabela.

 

Zdaniem autorki

Katarzyna Zadroga, doradca podatkowy, Senior Consultantem w ALTO

Nowelizacja regulacji w zakresie ryczałtu od spółek, która weszła w życie 1 stycznia 2022 r. z pewnością stanowić będzie zachętę dla polskich podatników szukających alternatywnej metody opodatkowania mając na uwadze niekorzystne konsekwencje Polskiego Ładu, w szczególności dla przedsiębiorców prowadzących działalność w mniejszej skali. obniżenie wymagań do zastosowania estońskiego CIT, czy też redukcja stawek podatku może wydawać się szczególnie atrakcyjna dla jednoosobowych działalności gospodarczych czy spółek osobowych, które w związku z planowanym rozwojem działalności zdecydują się na prowadzenie działalności w formie spółki będącej podatnikiem CIT. Korzyścią osiąganą przez takie spółki w przypadku podjęcia decyzji o skorzystaniu z możliwości opodatkowania estońskim CIT byłoby więc nie tylko usystematyzowanie kwestii potencjalnego rozwoju działalności, ale również obniżenie obciążeń podatkowych nałożonych na jednoosobowe działalności gospodarcze regulacjami Polskiego Ładu.

Niezależnie od powyższego warto zaznaczyć, że polskiemu ryczałtowi od dochodów spółek wciąż daleko do jego estońskiego pierwowzoru, szczególnie jeśli chodzi o prostotę działania i ilość obowiązków sprawozdawczych. W dalszym ciągu z przepisów wprost nie wynika m.in. jak należy dokumentować dochód z przekształcenia spółek (czy należy w takie sytuacji złożyć deklarację zerową na formularzu CIT/KW?). W efekcie wydaje się, że ewentualne braki regulacyjne zostaną wyjaśnione praktyką organów podatkowych, gdyż niezależnie od kwestii dość licznych obowiązków sprawozdawczych można mieć nadzieję, że już niedługo zauważymy znaczny wzrost liczby podatników decydujących się na wybór tej formy opodatkowania, w związku z tym, że alternatywą dla estońskiego CIT jest w praktyce płacenie wyższych podatków niż w 2021 roku.