Zmiany w nowym projekcie ustawy o sygnalistach

Ustawa ma za zadanie wdrożenie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii. Powyższa dyrektywa przewidywała wdrożenie przepisów o ochronie sygnalistów do dnia 17 grudnia 2021 r., jednak termin ten nie został dochowany. Pierwotny projekt ustawy przygotowany w październiku 2021 r. po konsultacjach oraz w wyniku uwag zgłoszonych w trakcie opiniowania został poddany istotnym zmianom, na bazie których został przygotowany nowy projekt.

Nie wiadomo, kiedy projekt trafi pod obrady sejmu, w związku z tym ciężko przewidywać ostateczną datę podpisania i wejścia w życie ustawy, niemniej z uwagi na przekroczone już terminy nie można wykluczyć istotnego przyspieszenia procesu ustawodawczego.

Nowy projekt zakłada wiele istotnych zmian w stosunku do pierwotnych założeń nowelizacji – od zmiany zakresu spółek objętych obowiązkiem wprowadzenia procedury zgłaszania naruszeń, poprzez podmioty zajmujące się zgłoszeniami zewnętrznymi, zmiany w karach za czyny zabronione, aż po zmianę okresu vacatio legis.

Z najbardziej znaczących zmian w projekcie z kwietnia 2022 r. w stosunku do pierwszego projektu wymienić należy rozszerzenie zakresu przedsiębiorców, którzy objęci będą zakresem ustawy. O ile wielkość przedsiębiorstwa pozostaje taka sama jak w pierwotnym projekcie, o tyle zmianie ulega sposób obliczania tejże wielkości. Wynika to bowiem z dwóch zmian – po pierwsze definicja podmiotu zobowiązanego do wprowadzenia procedury została zmieniona. W poprzednim projekcie definiowano go jako pracodawcę w rozumieniu kodeksu pracy. Postulowano jedna, że ta definicja jest zbyt wąska i procedura powinna obejmować także osoby współpracujące z przedsiębiorstwem na podstawie umów cywilnoprawnych. Ponadto, w celu ujednolicenia zakresu osób, które będą uprawnione do skorzystania z uprawnień sygnalistów, zrezygnowano z definiowania ich jako pracownika w rozumieniu przepisów KP oraz poszerzono dotychczasowy katalog o praktykantów czy tzw. służby mundurowe. W nowej wersji projektu skrócono okres przechowywania danych w rejestrze do 12 miesięcy. Istotna zmiana polega również na rozszerzeniu zakresu zakazu działań odwetowych  na osobie dokonującej zgłoszenia. Wprowadzono również zakaz podejmowania próby takich działań jak również samych gróźb ich podjęcia. Nowy projekt wprowadza również zmiany do obowiązkowej procedury zgłoszeń obejmujące uwzględnienie w procedurze systemu zachęt do skorzystania z niej.

Kolejną istotną zmianą jest zrezygnowanie z używania terminu „organu centralnego” na rzecz organu publicznego. Ta zmiana wynika z prawdopodobnie omyłkowego użycia określenia organu centralnego, bowiem jego działania wykonywać ma zgodnie z projektem ustawy Rzecznik Praw Obywatelskich, nie będący organem centralnym w rozumieniu przepisów. Złagodzeniu natomiast uległy przepisy karne przewidziane w projekcie ustawy. Przykładowo utrudnianie lub usiłowanie utrudniania dokonania zgłoszenia zagrożone jest sankcją grzywny albo kary ograniczenia wolności (poprzednio pozbawienia wolności do lat 3, która jednak pozostałą właściwa dla sytuacji używania przemocy, groźby lub podstępu). Ostatnią zmianą – choć z punktu widzenia spółek objętych ustawą jedną z najważniejszych – jest zmiana okresu vacatio legis przepisów. Pierwszy projekt przewidywał jedynie 14 dniowy termin wejścia w życie ustawy, obecny zakłada już 2 miesięczny termin. Ponadto wprowadzone zostały przepisy umożliwiające podmiotom, które w pierwszej kolejności są objęte obowiązkami z ustawy, miesięczny termin na realizację tych zadań. Łączny termin na wprowadzenie procedury wyniesie de facto 3 miesiące od podpisania ustawy. Dla pozostałych podmiotów termin pozostał bez zmian – 17 grudnia 2023 r.

Skala proponowanych zmian zachęca do wnikliwego śledzenia postępów prac. Ostateczny kształt przepisów może jednak ulec kolejnym zmianom, bowiem pojawiają się głosy środowiskowe wskazujące na kolejne nowe lub dalej nieskorygowane wady ustawy. Nie wiadomo również kiedy ostatecznie przepisy trafią pod pierwsze obrady sejmu i czy zostaną skierowane do komisji sejmowych.