Pomoc dla Ukrainy, ulgi dla niosących pomoc

Firmy przekazujące uchodźcom wsparcie rzeczowe i finansowe mogą korzystać z pewnych preferencji podatkowych na podstawie obowiązujących przepisów. Mają one jednak bardzo ograniczony zakres, dlatego trwają prace nad nowymi regulacjami.

Wojna za naszą wschodnią granicą sprawiła, że konieczne stało się udzielenie pomocy osobom dotkniętym konfliktem w krótkim czasie i na olbrzymią skalę. Dotychczasowe przepisy nakładają często znaczne obciążenia podatkowe związane przekazywanym wsparciem. Problem ten zauważył polski rząd, który już wprowadził i planuje wprowadzenie kolejnych szczególnych rozwiązań.

9 marca 2022 r. Sejm uchwalił ustawę (ustawa została skierowana do Senatu, co oznacza, że ostateczna jej wersja może jeszcze się zmienić) ustawę przewidującą znaczne preferencje podatkowe zarówno dla podmiotów niosących pomoc, jak i korzystających z tej pomocy w zakresie PIT oraz CIT. Dodatkowo, 5 marca 2022 r. weszło w życie rozporządzenie ministra finansów, zgodnie z którym nieodpłatne dostawy towarów oraz świadczenie usług na rzecz Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych, podmiotów leczniczych oraz jednostek samorządu terytorialnego jest, po spełnieniu określonych warunków, opodatkowane zerową stawką VAT. Działania te należy ocenić pozytywnie i z pewnością stanowią one odpowiedź na wyzwania, z którymi obecnie zmagamy się w Polsce. Widać jednak, że wciąż propozycja przepisów pozostaje niedoskonała i wymaga zmian.

Podatki dochodowe (PIT/CIT)

Podatnicy, którzy udzielają wsparcia, mają możliwość odliczenia od podstawy opodatkowania darowizn przekazanych na pomoc wskazaną w ustawie o działalności pożytku publicznego i wolontariacie. Co do zasady nie jest natomiast możliwe ujęcie takich wydatków w kosztach uzyskania przychodów, z wyjątkiem przekazania produktów spożywczych na rzecz organizacji pożytku publicznego (wpisanych do rejestru OPP).

Odliczenie dotyczy darowizn przekazanych na rzecz organizacji pomocowych, gdy działalność takich podmiotów obejmuje prowadzenie działalności pożytku publicznego. Do takiej działalności zaliczyć można pomoc ofiarom katastrof czy konfliktów zbrojnych. Ustawa umożliwia także odliczenie darowizn przekazanych organizacjom pomocowym działającym poza Polską, ale przynależących do Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Z uwagi na brak przynależności Ukrainy do UE oraz EOG, takie odliczenie nie będzie więc możliwe w przypadku przekazania darowizny na rzecz ukraińskich organizacji.

Obecne brzmienie przepisów nie dopuszcza również odliczenia jakichkolwiek darowizn przekazanych na rzecz indywidualnych osób fizycznych.

Odliczeniu od podstawy opodatkowania podlega całość kwoty lub wartość przekazanej darowizny, przy czym odliczenie to nie może przekroczyć łącznie w roku podatkowym 6 proc. dochodu/przychodu w przypadku podatników PIT oraz 10 proc. dochodu w przypadku podatników CIT.

W przypadku, gdy przedmiotem darowizny są towary opodatkowane VAT, wówczas wartość darowizny do odliczenia stanowi wartość towaru wraz z kwotą VAT naliczonego, którego podatnik nie ma możliwości odliczyć.

Przekazanie darowizny musi zostać odpowiednio udokumentowane. Tylko wtedy możliwe jest jej odliczenie. W przypadku darowizn pieniężnych wystarczające jest udokumentowanie darowizny dowodem wpłaty na rachunek bankowy. W przypadku darowizn innych niż pieniężne konieczne jest natomiast sporządzenie dokumentu, z którego wynika wartość darowizny, i uzyskanie oświadczenia o jej przyjęciu. Informacje dotyczące przekazanych darowizn trzeba także wykazać w zeznaniu rocznym, uwzględniając takie dane, jak wartość darowizny czy dane obdarowanego.

Na oddzielną uwagę zasługują darowizny przekazane na działalność charytatywno-opiekuńczą prowadzoną przez kościoły. Takie darowizny można w całości odliczyć od podstawy opodatkowania, bez względu na ich wartość.

Zmiany w przepisach

9 marca Sejm uchwalił ustawę o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (ustawa może jeszcze zostać zmieniona przez Senat). Zgodnie z treścią przepisów, wartość darowizn rozumiana wyłącznie jako koszty wytworzenia lub cena nabycia rzeczy lub praw przekazywanych na cele związane z przeciwdziałaniem skutkom działań wojennych na terytorium Ukrainy będzie mogła stanowić koszt uzyskania przychodów (zarówno w PIT, jak i w CIT) pod warunkiem, że darowizny zostaną przekazane na rzecz określonych podmiotów, tj.:

– organizacji realizujących działalność pożytku publicznego (również z Ukrainy),

– jednostek samorządu terytorialnego,

– Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych,

– podmiotów wykonujących działalność leczniczą oraz z zakresu ratownictwa medycznego na terytorium Polski lub Ukrainy.

Ulga ma dotyczyć także kosztów poniesionych z tytułu nieodpłatnych świadczeń polegających przykładowo na świadczeniu darmowej pomocy medycznej, przy czym świadczenia te powinny być przekazywane na rzecz ww. jednostek.

Darowizny będą stanowić koszt uzyskania przychodu pod warunkiem, że nie zostały uprzednio zaliczone do kosztów podatkowych, w tym poprzez odpisy amortyzacyjne.

PRZYKŁAD

Gdy przedmiotem darowizny jest środek trwały podlegający amortyzacji, kosztem podatkowym będzie wyłącznie niezamortyzowana część ceny nabycia tego środka trwałego.

Należy także wskazać, że brzmienie aktualnych przepisów wskazuje, iż zaliczenie wartości darowizn do kosztów uzyskania przychodów uniemożliwi późniejsze odliczenie tej darowizny od dochodu (art. 18 ust. 1k ustawy o CIT oraz art. 26 ust. 6f ustawy o PIT). W tym zakresie ustawa nie przewiduje żadnych zmian.

Jednocześnie, przepisy wskazują, że wartość kosztu podatkowego będzie wyznaczana wyłącznie przez koszty wytworzenia lub cenę nabycia rzeczy lub praw będących przedmiotem darowizn. To sprawia, że, naszym zdaniem, co najmniej dyskusyjne byłoby zaliczenie do kosztów podatkowych wartości darowizn pieniężnych.

Przepisy umożliwiają ukosztowienie darowizn przekazanych od 24 lutego do 31 grudnia 2022 r.

Podatek od towarów i usług

Przekazanie środków pieniężnych nie podlega opodatkowaniu VAT, niezależnie od tego, jaki podmiot te środki otrzymuje. Skutków w VAT nie będzie zatem wywierało ani przekazanie pieniędzy konkretnym osobom, ani organizacjom.

Przekazanie towarów

Co do zasady, w przypadku nabycia towarów jedynie w celu ich nieodpłatnego przekazania, nabywca nie powinien odliczać VAT. Przekazanie takiego towaru jest nieopodatkowane (pozostaje poza VAT) niezależnie od tego, kto te towary otrzyma – osoby fizyczne czy organizacje.

W przypadku takiego nabycia i przekazania dany podmiot nie działa więc jako podat- nik VAT.

Z kolei w przypadku nabycia lub wytworzenia towarów z zamiarem ich wykorzystania w ramach prowadzonej działalności gospodarczej opodatkowanej VAT (przykładowo w celu ich wykorzystania we własnej działalności lub dalszej sprzedaży) podatnikowi przysługuje prawo do odliczenia podatku. Jeśli jednak podatnik później zdecyduje się na nieodpłatne przekazanie takich towarów, to konieczne jest naliczenie VAT. Podstawą opodatkowania jest wówczas cena nabycia towarów lub koszt ich wytworzenia.

Takie przekazanie oraz naliczenie VAT należy wykazać dokumentem wewnętrznym. Jako że przekazanie ma charakter nieodpłatny, koszt VAT ponosi przekazujący.

Wyjątek od obowiązku naliczenia VAT na przekazaniu towarów dotyczy przekazania artykułów spożywczych (poza napojami alkoholowymi) na rzecz organizacji pożytku publicznego (wpisanych do rejestru OPP) z przeznaczeniem na cele działalności charytatywnej prowadzonej przez te organizacje. W takich przypadkach przy nabyciu lub wytworzeniu artykułów spożywczych możliwe jest odliczenie VAT. Późniejsze przekazanie tych towarów na rzecz organizacji pożytku publicznego nie wiąże się z koniecznością naliczenia VAT.

W celu skorzystania z ww. wyjątku, przekazujący musi posiadać dokumentację potwierdzającą przekazanie na rzecz organizacji pożytku publicznego z przeznaczeniem wyłącznie na cele działalności charytatywnej prowadzonej przez te organizacje. Przepisy nie określają, co dokładnie taka dokumentacja powinna zawierać, jednak należy przyjąć, że powinny z niej wynikać co najmniej następujące dane:

– nazwa organizacji, na rzecz której przekazywane są towary,

– wskazanie towarów – ich rodzaj oraz ilość/liczba,

– wartość przekazanych towarów (tj. wartość nabycia lub wytworzenia),

– data przekazania towarów.

Najnowsze przepisy

Od 5 marca obowiązują zmiany w zakresie VAT, które mają na celu sprawienie, że pomoc udzielana ofiarom wojny w Ukrainie, polegająca na nieodpłatnym przekazaniu towarów będzie bardziej korzystna podatkowo. Zgodnie z przepisami wprowadzonymi rozporządzeniem ministra finansów, dostawy realizowane na rzecz Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych, podmiotów leczniczych oraz jednostek samorządu terytorialnego korzystają z preferencyjnej zerowej stawki VAT. W związku z tym, takie przekazanie w rozumieniu przepisów ustawy o VAT formalnie jest opodatkowane, a tym samym nabycie towarów w celu ich nieodpłatnego przekazania daje prawo do odliczenia VAT. Taka preferencja nie dotyczy jednak towarów przekazywanych m.in. organizacjom realizującym działalność pożytku publicznego lub podmiotom wykonującym działalność z zakresu ratownictwa medycznego.

Przepisy wskazują przy tym, że w celu skorzystania z preferencji konieczne jest zawarcie umowy z podmiotem, któremu przekazywane są towary. Z umowy powinno wynikać, że takie przekazanie następuje na cele związane z niesieniem pomocy ofiarom skutków działań wojennych na terytorium Ukrainy. Natomiast, co istotne, do dostaw towarów dokonanych przed wejściem w życie przepisów w okresie prowadzenia działań zbrojnych, tj. od 24 lutego do 4 marca 2022 r., w celu skorzystania z preferencji konieczne będzie jedynie uzyskanie pisemnego potwierdzenia od podmiotu, któremu pomoc została przekazana (brak obowiązku zawierania umowy).

W takich przypadkach przekazanie wskazanym wyżej pomiotom powinno być udokumentowane dokumentem wewnętrznym, który wykaże przekazanie towarów ze stawką zero proc.

PRZYKŁAD

Spółka A nabywa lekarstwa oraz środki higieniczne, chcąc udzielić pomocy uchodźcom z Ukrainy.

Towary są przekazywane odpowiedniej jednostce gminy, która następnie zajmuje się ich faktyczną dystrybucją między uchodźców. Spółka oraz gmina zawierają umowę, z której wynika, że przekazanie towarów następuje w związku z udzielaniem pomocy ofiarom wojny w Ukrainie.

W takim przypadku spółka A powinna odliczyć VAT od nabycia towarów, a następnie przekazać je gminie i wykazać przekazanie na podstawie dokumentu wewnętrznego ze wskazaniem zerowej stawki VAT.

PRZYKŁAD

Spółka B nabywa wskazane wyżej towary, jednak przekazuje je nie gminie, ale organizacji pożytku publicznego lub innej organizacji realizującej działalność pożytku publicznego (niewpisanej do rejestru OPP). W takim przypadku spółce B nie przysługuje prawo do odliczenia VAT od nabycia towarów.

Ewentualnie, w przypadku dokonania takiego odliczenia, samo przekazanie powinno być opodatkowane VAT według właściwej stawki VAT.

Nieodpłatne świadczenie usług

Nieodpłatne świadczenie usług na rzecz pracowników podlega opodatkowaniu VAT. Analogicznie należy potraktować nieodpłatne świadczenie usług na rzecz rodzin pracowników, jeśli otrzymują one takie świadczenie ze względu na związek z pracownikiem. W innych przypadkach właściwe będą uwagi dotyczące nieodpłatnego świadczenia usług na rzecz osób trzecich.

PRZYKŁAD

Spółka C zapewniła pracownikowi z Ukrainy i jego rodzinie bezpłatne posiłki w restauracji prowadzonej przez spółkę C. Zapewniła także zakwaterowanie w prowadzonym przez siebie hotelu. Zapewnienie posiłków i noclegów jest czynnością opodatkowaną VAT. Koszt podatku poniesie podmiot świadczący takie nieodpłatne usługi, czyli spółka C.

Podstawą opodatkowania jest koszt świadczenia tych usług przez podatnika (tym samym nie musi to być rynkowa wartość usługi). Świadczenie takiej usługi spółka C musi wykazać na podstawie dokumentu wewnętrznego.

W praktyce zasadą jest, że nieodpłatne świadczenie usług podlega opodatkowaniu VAT, gdyż nie ma ono związku z prowadzoną działalnością gospodarczą (podstawą opodatkowania jest koszt świadczenia usługi). W tym zakresie jest jednak możliwość innego podejścia do zagadnienia.

Przyjmuje się, że jeżeli świadczenie usług nieodpłatnie pozytywnie wpływa na wizerunek usługodawcy oraz może zachęcać do korzystania z jego usług inne podmioty, to taka działalność ma związek z prowadzoną działalności gospodarczą. Tym samym, takie świadczenie usług może nie podlegać opodatkowaniu VAT (np. bezpłatna pomoc prawna).

W przypadku, gdy podatnik nabywa usługi w celu ich odsprzedaży lub umożliwienia innemu podmiotowi skorzystania z nich nieodpłatnie, przyjmuje się, że sam jest usługodawcą (refaktura).

PRZYKŁAD

Spółka D nabyła usługi gastronomiczne, restauracyjne i noclegowe na rzecz uchodźców z Ukrainy. Zapewnienie tym osobom możliwości skorzystania z nieodpłatnych usług podlega opodatkowaniu VAT. Podstawą opodatkowania jest koszt świadczenia takiej usługi (koszt jej nabycia). Wyświadczenie usługi spółka D powinna wykazać na podstawie dokumentu wewnętrznego.

Nabycie usług, które są następnie dalej nieodpłatnie świadczone, daje prawo do odliczenia VAT na zasadach ogólnych.

Co się zmieniło

Także w zakresie nieodpłatnego świadczenia usług rozporządzenie ministra finansów wprowadziło pewne szczególne zasady, które mają zmniejszyć obciążenia podatkowe w związku z udzielaną pomocą. Nowe przepisy przewidują, że nieodpłatne świadczenie usług podlega opodatkowaniu stawką zero proc, jeżeli są one realizowane na rzecz Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych, podmiotów leczniczych oraz jednostek samorządu terytorialnego na cele związane z pomocą niesioną ofiarom skutków działań wojennych w Ukrainie. Również w tym przypadku powinna jednak zostać zawarta umowa między podatnikiem a podmiotem, na rzecz którego usługa jest świadczona, natomiast w okresie od 24 lutego do 4 marca 2022 r. wystarczające będzie uzyskanie pisemnego potwierdzenia od podmiotu, któremu pomoc została przekazana (brak obowiązku zawierania umowy).

PRZYKŁAD

Spółka E wynajmuje magazyn z zamiarem organizacji zaplecza do składowania darów przeznaczonych dla uchodźców z Ukrainy. Spółka nie organizuje jednak magazynu samodzielnie, ale zawiera umowę podnajmu z gminą, która koordynuje udzielanie pomocy. Z umowy wynika, że w magazynie będą składowane towary zbierane w celu udzielania pomocy osobom uciekającym przed wojną w Ukrainie. W takim przypadku Spółka E będzie uprawniona do odliczenia VAT od wynajmu oraz opodatkowania stawką zerową świadczonej usługi podnajmu. W praktyce, takie działania będą więc neutralne z perspektywy VAT.

Podobnie jak w przypadku dostawy towarów, gdyby taka umowa podnajmu została zawarta z organizacją realizującą działalność pożytku publicznego lub z podmiotem wykonującym działalność z zakresu ratownictwa medycznego, konieczne byłoby opodatkowanie świadczenia usługi według stawki VAT 23 proc.