Odpowiedzialność członków organów spółek – zmiany w KSH

Nowe reguły odpowiedzialności członków organów spółek kapitałowych oparte są na dwóch filarach: zasadzie biznesowej oceny sytuacji oraz obowiązku lojalności wobec spółki.

Proces legislacyjny dotyczący projektu ustawy o zmianie ustawy kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw (druk 1515), zwany popularnie prawem holdingowym, jest na zaawansowanym etapie. I chociaż w ubiegłym tygodniu Senat odrzucił w całości rządowy projekt, o tym, czy ustawa wejdzie w życie zdecyduje ostatecznie Sejm.

Nowelizacja kodeksu spółek handlowych (KSH) zakłada wprowadzenie do polskiego porządku prawnego m.in. szeregu szczegółowych regulacji dotyczących tzw. grupy spółek, rozszerza uprawnienia członków rad nadzorczych oraz wprowadza przepisy mające zapewnić efektywniejszy nadzór w spółkach kapitałowych oraz równowagę informacyjną pomiędzy zarządem a radą nadzorczą. Wśród najważniejszych zmian na uwagę zasługują również nowe zasady odpowiedzialności członków organów spółek kapitałowych.

Dwie nadrzędne zasady

Nowe reguły odpowiedzialności oparte są o dwie nadrzędne zasady/obowiązki członków organów spółek – zasadę biznesowej oceny sytuacji (ang. business judgement rule) oraz obowiązek lojalności wobec spółki.

Zgodnie z treścią nowego (dodanego do KSH) art. 209¹ § 1 KSH (dot. sp. z o.o., identyczny przepis dla spółki akcyjnej – 377¹ § 1 KSH) „Członek zarządu powinien przy wykonywaniu swoich obowiązków dołożyć staranności wynikającej z zawodowego charakteru swojej działalności oraz dochować lojalności wobec spółki.” Odpowiedni przepis (art. 2141 § 1 KSH) dodany jest w odniesieniu do członków rad nadzorczych (w przypadku S.A. – art. 387¹ § 1 KSH).

1. Zasada biznesowej oceny sytuacji (ang. business judgement rule) to innymi słowy tzw. osąd biznesowy konkretnej sytuacji. Zasada biznesowej oceny sytuacji uszczegóławia jakie okoliczności należy brać pod uwagę przy ocenie czy członek organu dochował należytej staranność przy wykonywaniu swoich obowiązków. Innymi słowy członek organu powołując się na okoliczności objęte zasadą biznesowej oceny sytuacji, co do zasady, uwolni się od odpowiedzialności.

Zasada biznesowej oceny sytuacji rozwiewa wątpliwości na jaki moment powinny być oceniane działania członków organów. Zrywa z następczą oceną członków organów przez pryzmat skutków podjętych decyzji biznesowych, a kładzie nacisk na sam moment podejmowania przez nich decyzji oraz na proces podejmowania decyzji (jego poprawności), towarzyszące temu okoliczności, informacje itd.

2. Obowiązek lojalności członków zarządu i rady nadzorczej spółek kapitałowych w nowelizacji KSH został wyrażony wprost w przepisach. Dotychczas samo występowanie obowiązku lojalności wobec spółki i jego spoczywanie na członkach organów spółek kapitałowych wynikało z praktyki oraz dorobku doktryny i orzecznictwa sądowego.

Na członku organu spółki kapitałowej spoczywają (co wyraża wprost przedmiotowa nowelizacja KSH) dwa podstawowe korporacyjne obowiązki, wynikające ze stosunku organizacyjnego łączącego go ze spółką:

– obowiązek dołożenia staranności wynikającej z zawodowego/profesjonalnego charakteru działalności przy wykonywaniu swoich obowiązków oraz

– obowiązek zachowania lojalności wobec spółki.

Istotą obowiązku lojalności wobec spółki jest nakaz powstrzymania się od wszelkich działań sprzecznych z interesem spółki.

Zmiana linii orzeczniczej…

Wydaje się, że nowelizacja KSH w zakresie zasad odpowiedzialności była naturalną konsekwencją zmieniającej się w ostatnich latach linii orzecznictwa sądów. Na uwagę zasługuje wyrok Sądu Najwyższego z  24 lipca 2014 r. (II CSK 627/13). SN uznał: „Samo naruszenie obowiązku staranności przy wykonywaniu obowiązków (art. 293 § 2 KSH) nie stanowi samodzielnej podstawy odpowiedzialności członka zarządu. Działanie wyrządzające spółce szkodę musi być sprzeczne z prawem rozumianym jako prawo powszechnie obowiązujące lub postanowieniami umowy spółki. Oceniając zgodność z prawem, trzeba mieć na uwadze ustawowo określony zakres obowiązków wobec spółki. Odpowiedzialność ta jest oparta na zasadzie winy, a należyta staranność wynikająca z zawodowego charakteru działalności członka zarządu stanowi miernik oceny jego zachowania, przy czym z uwagi na domniemanie winy (art. 293 § 1 in fine), na członku zarządu spoczywa ciężar wykazania, że winy mu przypisać nie można. Wykazanie, że został zachowany miernik należytej staranności, eliminuje winę nieumyślną i zwalnia od odpowiedzialności. Obowiązki zarządu spółki wynikają z szeregu przepisów KSH, w tym również z art. 201 § 1 oraz art. 211 KSH. Podstawowym obowiązkiem zarządu jest prowadzenie spraw spółki, które polega na zarządzaniu jej majątkiem i kierowaniu jej bieżącymi sprawami oraz jej reprezentacji. Przy podejmowaniu decyzji dotyczących prowadzenia spraw spółki członek zarządu powinien się kierować wyłącznie jej interesem, a zawinione działania dokonane z przekroczeniem granic ryzyka gospodarczego są sprzeczne z interesem spółki i jako naruszające ogólny nakaz określony w art. 201 KSH uzasadniają odpowiedzialność członka zarządu na podstawie art. 293 § 1 KSH”.

Z powyższego wyraźnie wynika, że sądy w ostatnim czasie stosowały już w praktyce przy ocenie odpowiedzialności członków zarządu miernik należytej staranności wynikającej z zawodowego charakteru działalności członka zarządu a zawinienie działania członka zarządu oceniały przez pryzmat granic ryzyka gospodarczego. Innymi słowy w ostatnich latach ukształtowała się linia orzecznicza, zgodnie, z którą członek zarządu mógł być pociągnięty do odpowiedzialności nawet wtedy kiedy nie naruszył on bezpośrednio normy prawnej, ale nie dochował staranności wynikającej z zawodowego charakteru jego działalności.

… i odpowiedź ustawodawcy

Nowelizacja KSH w zakresie odpowiedzialności członków zarządu jest zatem pożądaną zmianą dostosowującą przepisy do praktyki orzeczniczej oraz zmianą pożądaną z punktu widzenia interesu samej spółki.

Warto zwrócić uwagę, że polski ustawodawca zdecydował się ukształtować zasady odpowiedzialności członków organów w oparciu o zasadę biznesowej oceny sytuacji i zasadę lojalności początkowo (i w świetle aktualnie obowiązującego stanu prawnego jak na razie) jedynie w odniesieniu do prostej spółki akcyjnej (P.S.A.) – art. 300¹²⁵ KSH. Niewprowadzenie zatem do polskiego porządku prawnego analogicznych przepisów dot. zasad odpowiedzialności członków organów pozostałych spółek kapitałowych (sp. z o.o., S.A.) prowadziłoby to niezrozumiałego zróżnicowania sytuacji prawnej (przynajmniej literalnie) członków organów P.S.A. oraz członków organów pozostałych spółek kapitałowych (sp. z o.o., spółki akcyjnej – S.A..). Wobec obowiązywania identycznych przepisów, do tych przewidywanych nowelą KSH, w zakresie odpowiedzialności członków organów, w odniesieniu do członków organów P.S.A. Wydaje się zatem, że taka sama zmiana w odniesieniu do pozostałych spółek kapitałowych jest w tym zakresie już wręcz niezbędna. Niezależnie od tego, zmiana ta jest też pozytywna z tego powodu, że jest zgodna z praktyką (niejako ją sankcjonuje) oraz interesem spółek kapitałowych.

Wyłączenie odpowiedzialności

Zgodnie z nowelizacją KSH do art. 293 KSH (dot. odpowiedzialności członków organów sp. z o.o., identyczny – 483 § 3 KSH dla S.A.), ma zostać dodany § 3 zgodnie, z którym „Członek zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidator nie narusza obowiązku dołożenia staranności wynikającej z zawodowego charakteru swojej działalności, jeżeli postępując w sposób lojalny wobec spółki, działa w granicach uzasadnionego ryzyka gospodarczego, w tym na podstawie informacji, analiz i opinii, które powinny być w danych okolicznościach uwzględniane przy dokonywaniu starannej oceny.”

Ukształtowanie kodeksowych zasad odpowiedzialności w oparciu o zasadę biznesowej oceny sytuacji pozwala przesądzić o wyłączeniu odpowiedzialności członka organu za błędne decyzje organu, które doprowadziły do wyrządzenia spółce szkody, jeśli były podejmowane w granicach uzasadnionego ryzyka biznesowego w oparciu o informacje adekwatne do stanu faktycznego. W praktyce zatem, w oparciu o zasadę biznesowej oceny sytuacji, członek organu nie będzie naruszał obowiązku dołożenia staranności, a tym samym nie zostanie pociągnięty do odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną spółce, na skutek błędnej decyzji biznesowej, jeśli przy wykonywaniu swoich obowiązków zasięgnął opinii, analiz, które powinny być w danych okolicznościach uwzględnione przy dokonywaniu przez niego oceny i podejmowaniu decyzji biznesowej.

Ryzyko w biznesie

Business judgment rule, poza tym, że normatywnie potwierdza funkcjonującą już od dawna praktykę orzeczniczą, potwierdza też banalną prawdę dotyczącą gospodarki wolnorynkowej, ale dotychczas nieznajdującą experessis verbis odbicia w przepisach o odpowiedzialności cywilnoprawnej członków organów spółek, że ryzyko jest nieodzownym, naturalnym elementem prowadzenia działalności gospodarczej. Brak przepisów wyłączających odpowiedzialność członków organów za błędny osąd biznesowy sytuacji przy zachowaniu należytej staranności paraliżowałoby oraz spowalniało działalność spółek i rozwój gospodarczy jako taki (a zatem również w skali makro).

Wprowadzenie zasady business judgment rule do polskiego porządku prawnego w odniesieniu do wszystkich spółek kapitałowych należy oceniać zatem pozytywnie, gdyż stanowi ona pewien parasol ochronny (tzw. „bezpieczna przystań”) dla członków organów starannie wykonujących swoje obowiązki bez uszczerbku dla interesów spółki, która w dalszym ciągu jest chroniona przed lekkomyślnymi decyzjami członków organów.

Wydaje się, że wprowadzenie zasady biznesowej oceny sytuacji w oparciu, o którą oceniane są zachowania członków organów spółek kapitałowych powinno wpłynąć pozytywnie również na kondycję ekonomiczną przedsiębiorstw. Członkowie organów, działający w warunkach zasady biznesowej oceny sytuacji, nie powinni się już obawiać podejmowania dobrych dla spółki decyzji w warunkach ryzyka gospodarczego.

Wnioski

Niezależnie od całościowej oceny merytorycznej prawa holdingowego i tego, czy przedmiotowa nowelizacja zostanie przyjęta, w naszej ocenie proponowane w tej nowelizacji zmiany w zakresie odpowiedzialności członków organów powinny zostać inkorporowane do KSH niezależnie – czy jako prawo holdingowe, czy jakaś inna nowelizacja KSH.

Źródło: https://www.rp.pl/abc-firmy/art35880281-odpowiedzialnosc-czlonkow-organow-spolek-zmiany-w-ksh