Kontrole VAT – aktualny stan relacji między organami podatkowymi i podatnikami

W świecie podatków jedno jest pewne – nic nie stoi w miejscu. Jeszcze kilka lat temu można było sądzić, że problem wyłudzeń VAT powoli się stabilizuje. Tymczasem najnowsze dane pokazują, że zjawisko wróciło z nową siłą.

Czy to oznacza, że fiskus przygląda się podatnikom bardziej uważnie? Tak – i to w sposób bardzo zdecydowany.

Dlaczego VAT znalazł się w centrum uwagi?

VAT to największe źródło dochodów państwa. Każda złotówka „wyparowana” z systemu to realne obciążenie dla finansów publicznych. Dlatego rosnąca luka VAT budzi niepokój:

• 2021 r. – 2,6%,
• 2022 r. – 7,3%,
• 2023 r. – 15,8%.

W odpowiedzi organy skarbowe zintensyfikowały działania. Liczba kontroli rośnie, a coraz większą rolę odgrywają tzw. kontrole celno-skarbowe.

Kontrola celno-skarbowa – jak wygląda w praktyce?

Jeszcze niedawno dominowały klasyczne kontrole podatkowe, prowadzone na podstawie Ordynacji podatkowej. Były stosunkowo krótkie (ok. 3–4 miesiące) i dawały podatnikom wyraźnie określone prawa.

Dziś proporcje się zmieniły. Kontrole celno-skarbowe to już blisko 40% wszystkich postępowań. Czym się różnią?

1. trwają dłużej, często blisko rok,
2. mają bardziej szczegółowy zakres,
3. dają urzędnikom szersze uprawnienia,
4. podatnik ma mniej środków ochrony prawnej niż w tradycyjnej kontroli.

Co urząd sprawdza podczas kontroli VAT?

Zakres kontroli VAT jest szeroki i zależy od specyfiki działalności. Najczęściej weryfikowane są m.in.:

• rzetelność faktur – czy dokumentują faktyczne zdarzenia gospodarcze,
• prawo do odliczenia VAT – czy podatnik nie odliczył podatku z faktur budzących wątpliwości,
• terminowość i poprawność deklaracji – zgodność raportowania z JPK_VAT,
• transakcje z kontrahentami zagranicznymi – szczególnie w ramach WDT, WNT czy importu usług,
• zgodność stawek VAT – czy właściwie zastosowano stawki obniżone, np. 8% czy 5%,
• transakcje łańcuchowe i karuzele podatkowe – identyfikacja schematów mogących służyć wyłudzeniom.

Dla przedsiębiorcy oznacza to konieczność dobrej dokumentacji i spójnych procedur – nie tylko w księgowości, ale też w obiegu dokumentów i kontroli kontrahentów.

Sankcje VAT – realne ryzyko

Choć ton urzędów staje się coraz bardziej zdecydowany, nie zawsze musi to oznaczać „bat nad głową”. Niemniej w praktyce fiskus chętnie korzysta z możliwości nakładania sankcji. Wysokość dodatkowego zobowiązania może wynosić nawet 30% kwoty nieprawidłowości, a w określonych przypadkach więcej.

Czasem organy kwestionują także status podatnika VAT, co prowadzi do odmowy prawa do odliczenia przy jednoczesnym obowiązku naliczenia VAT od sprzedaży.

Deregulacja – więcej elastyczności dla podatników

Na szczęście nie wszystkie zmiany idą w stronę zaostrzenia. Od 1 października 2025 r. wchodzi w życie tzw. pakiet deregulacyjny, który pozwoli m.in.:

• złożyć deklarację pierwotną nawet po rozpoczęciu kontroli (14 dni na działanie),
• składać częściowe korekty deklaracji – wyłącznie w obszarach niekwestionowanych przez urząd.

To rozwiązania, które mogą realnie odciążyć przedsiębiorców i usprawnić komunikację z fiskusem.

Co to oznacza dla biznesu?

1. Kontrole stają się bardziej szczegółowe i długotrwałe.
2. Sankcje wciąż są realnym ryzykiem, choć można ich uniknąć poprzez odpowiednie przygotowanie.
3. Organy coraz częściej analizują transakcje nie tylko formalnie, ale też gospodarczo – weryfikując, czy kontrahenci są wiarygodni, a zdarzenia mają realny charakter.

Nie oznacza to jednak, że przedsiębiorcy muszą działać w ciągłym napięciu. Raczej – że potrzebna jest dobra organizacja, bieżąca analiza i wsparcie fachowców.

Dlaczego doradca podatkowy od początku?

Doświadczenie pokazuje, że najwięcej problemów powstaje nie wtedy, gdy urząd już kontroluje, ale dużo wcześniej – w codziennych procesach księgowych, obiegu dokumentów i interpretacji przepisów.

Doradca podatkowy:

• identyfikuje ryzyka i przygotowuje procedury,
• pomaga uporządkować dokumentację,
• reprezentuje podatnika w trakcie kontroli,
• wspiera w rozmowach z urzędem i ogranicza ryzyko sankcji.

Można powiedzieć, że doradca działa jak system wczesnego ostrzegania – nie tylko gasi pożary, ale przede wszystkim pomaga im zapobiegać.

Podsumowanie

VAT pozostaje w centrum uwagi fiskusa – to obszar, w którym liczba i intensywność kontroli stale rośnie. Z jednej strony mamy bardziej szczegółowe działania organów, z drugiej – nowe narzędzia deregulacyjne, które mogą ułatwić życie podatnikom.

Warto jednak pamiętać: przygotowanie i prewencja to najlepsza strategia.