Kategoria: Bez kategorii

Obecne regulacje dotyczące rozliczania wsparcia udzielanego uchodźcom zza wschodniej granicy przewidują ograniczone zwolnienia podatkowe. Wdrażane są wprawdzie zmiany w przepisach, jednak wydaje się, że niektóre z rozwiązań warto byłoby rozszerzyć.

 

Konsekwencje podatkowe udzielenia wsparcia finansowego czy rzeczowego dla Ukrainy należy rozpatrywać nie tylko w odniesieniu do osób i organizacji udzielających wsparcia, ale także po stronie osób i organizacji przyjmujących taką pomoc.

 

Podatek od spadków i darowizn

Przekazanie darowizny na rzecz osób fizycznych, niezależnie od tego czy chodzi o darowiznę rzeczową, czy o przekazanie środków pieniężnych lub innych praw majątkowych, stanowi przedmiot opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn.

W przypadku przekazania darowizny na rzecz osoby, która nie jest obywatelem Polski oraz nie ma w Polsce miejsca stałego pobytu, obowiązek zapłaty podatku od spadków i darowizn powstanie, gdy w chwili dokonania darowizny przekazane rzeczy znajdują się na terytorium Polski lub prawa majątkowe są na tym terytorium wykonywane.

Przykład

W przypadku przekazania środków pieniężnych obywatelom Ukrainy, którzy skorzystają z darowizny na terytorium Polski, darowizna ta powinna być opodatkowana podatkiem od spadków i darowizn.

Jednocześnie, ustawa przewiduje wyłączenia kwotowe, których próg zależny jest od relacji w jakiej darczyńca znajduje się z obdarowanym. W przypadku osób niespokrewnionych, pięcioletni limit darowizny niepodlegającej opodatkowaniu wynosi 4902 zł (liczony na jedną osobę obdarowaną).

Należy także wskazać, że opodatkowaniu nie podlegają następujące sytuacje:

– nabywane rzeczy znajdują się za granicą lub prawa majątkowe wykonywane są za granicą, a w chwili przekazania darowizny nabywca nie jest obywatelem polskim lub nie ma miejsca stałego pobytu na terytorium Polski.

Przykład

Przekazanie darowizny przez polskie podmioty na rzecz obywateli Ukrainy, którzy będą korzystać z darowizny poza terytorium Polski, nie podlega opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn.

– nabywane rzeczy znajdują się na terytorium Polski lub nabywane prawa majątkowe wykonywane są na tym terytorium, ale w dniu nabycia zarówno darczyńca, jak i obdarowany nie są obywatelami polskimi i nie mają miejsca stałego pobytu lub siedziby na terytorium Polski.

Przykład

Przekazanie darowizny przez podmioty zagraniczne, tj. nieposiadające obywatelstwa, miejsca stałego pobytu lub siedziby w Polsce na rzecz obywateli Ukrainy niemających stałego miejsca pobytu w Polsce, którzy skorzystają z darowizny na terytorium Polski, nie podlega opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn.

 

Propozycja zmian

Projekt ustawy z 7 marca 2022 r. przewidywał wprowadzenie zwolnienia z opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn nabyć przez obywateli Ukrainy przybywających na terytorium RP tytułem darowizny lub polecenia darczyńcy własności rzeczy lub praw majątkowych. Zwolnienie to miało obejmować darowizny dokonane w okresie od 24 lutego do 30 czerwca 2022 r.

Niemniej, ustawa uchwalona 9 marca br. nie przewiduje tego zwolnienia. Oznacza to, że wbrew pierwotnym zapewnieniom Ministerstwa Finansów, obywatel Ukrainy, który otrzyma dary rzeczowe lub środki pieniężne, będzie zobowiązany do zapłaty podatku od darowizn w sytuacji, gdy wartość darowizny przekroczy próg ustawowy. Zwracamy jednak uwagę, że ustawa została skierowana do prac w Senacie, co oznacza, że jej ostateczna wersja może się jeszcze zmienić.

 

Podatki dochodowe (PIT / CIT)

Zasadniczo, otrzymane przez osoby fizyczne darowizny stanowią przychód podlegający opodatkowaniu. Wyłączenie z opodatkowania PIT nastąpi wyłącznie w przypadku, gdy darowizna objęta jest dyspozycją ustawy o podatku od spadków i darowizn.

W sytuacji, gdy udzielane wsparcie ma charakter inny niż darowizna, a zatem potencjalnie podlega opodatkowaniu PIT (np. wsparcie od pracodawcy dla pracownika), możliwe jest skorzystanie z pewnych wyłączeń. Ze zwolnienia z opodatkowania mogą korzystać:

– zapomogi otrzymane w przypadku indywidualnych zdarzeń losowych, klęsk żywiołowych, długotrwałej choroby lub śmierci:

– w przypadku gdy są wypłacane z funduszu socjalnego, zakładowego funduszu świadczeń socjalnych lub z funduszy związków zawodowych – podlegają zwolnieniu bez względu na wysokość zapomogi,

– w przypadku wypłacania zapomóg z innych źródeł, przykładowo ze środków obrotowych pracodawcy na rzecz pracownika – podlegają zwolnieniu do wysokości 10 tys. zł rocznie;

– inne zapomogi niż wskazane powyżej, wypłacane z organizacji związkowych pracownikom należącym do tej organizacji – podlegają zwolnieniu do wysokości 3 tys. zł rocznie;

– wartość otrzymanych przez pracownika świadczeń rzeczowych oraz świadczeń pieniężnych w ramach działalności socjalnej, sfinansowanych w całości ze środków zakładowego funduszu świadczeń socjalnych lub funduszy związków zawodowych – do wysokości 2 tys. zł rocznie.

Przykład

Działalność socjalną stanowią usługi świadczone przez pracodawców na rzecz opieki nad dziećmi w żłobkach, przedszkolach. Działalnością socjalną jest także udzielanie pomocy materialnej – rzeczowej lub finansowej.

W świetle ustawy o CIT darowizny i wszelkie inne nieodpłatne świadczenia zasadniczo stanowią przychód podatkowy podmiotu obdarowanego. Przy czym wszelkie przychody organizacji realizujących działalność pożytku publicznego, a więc między innymi fundacji czy stowarzyszeń, korzystają ze zwolnienia z opodatkowania, jeśli środki te zostały przeznaczone na cele statutowe (a więc przykładowo na niesienie pomocy ofiarom wojennym). Opodatkowaniu podlegają jedynie przychody uzyskane z działalności gospodarczej prowadzonej przez te podmioty.

Także przychody kościelnych osób prawnych przekazane na działalność charytatywno-opiekuńczą w całości są zwolnione z opodatkowania.

 

Co się zmieni

Ustawa z 9 marca 2022 r. przewiduje zwolnienie z opodatkowania przychodu w PIT z tytułu otrzymywanej przez obywateli Ukrainy pomocy humanitarnej (aktualnie przychodem opodatkowanym nie jest jedynie pomoc otrzymywana za pośrednictwem organizacji realizujących cele działalności pożytku publicznego). W uzasadnieniu do projektu ustawy proponuje się, by pomoc humanitarna była rozumiana w sposób szeroki z uwagi na różnorodność darów otrzymywanych przez obywateli Ukrainy, m.in. jako udostępnienie lokalu mieszkalnego, zapewnienie żywności, ale także sfinansowanie leczenia, opłacenie nauki lub kursów pozwalających na zmianę kwalifikacji zawodowych. Świadczenia te mają być zwolnione z opodatkowania bez względu na ich wartość oraz bez względu na to czy zostały otrzymane od osób fizycznych czy od organizacji.

Dodatkowo, z opodatkowania PIT zwolniona ma być wartość specjalnego świadczenia pieniężnego przewidzianego w szczególności dla osób fizycznych, które zapewniają obywatelom Ukrainy zakwaterowanie i wyżywienie we własnym zakresie.

Inne zmiany przewidują niezaliczanie do przychodów wartości darowizn i nieodpłatnych świadczeń otrzymanych przez wskazane w ustawie organizacje, tj. m.in. przez organizacje realizujące działalność pożytku publicznego czy jednostki samorządu terytorialnego. Oznacza to, że takie darowizny w ogóle nie będą stanowić przychodów tych podmiotów.

Co istotne dla podatników CIT, przepisy wskazują, że przekazanych darowizn zaliczonych do kosztów uzyskania przychodów nie należy brać pod uwagę przy kalkulacji podstawy opodatkowania dla celów minimalnego podatku dochodowego, o którym mowa w art. 24ca ustawy o CIT.

 

ZDANIEM AUTORA

Nowe regulacje warto by było uzupełnić o kilka rozwiązań. Wojna w Ukrainie sprawiła, że konieczne stało się udzielenie pomocy osobom dotkniętym konfliktem w krótkim czasie i na olbrzymią skalę. Dotychczasowe przepisy podatkowe nie przewidywały tak wyjątkowej sytuacji i nakładały często znaczne obciążenia podatkowe związane z udzielaną pomocą. Problem ten zauważył polski rząd, przewidując szczególne rozwiązania. Nowe regulacje warto by jednak było uzupełnić o kilka rozwiązań. Zakres przepisów zdaje się nie dawać prawa do ujęcia w kosztach darowizn pieniężnych –nowe regulacje wskazują na możliwość ukosztowienia ceny nabycia rzeczy lub praw będących przedmiotem darowizn. Takie rozwiązanie bez wątpienia wydaje się zbyt zawężające. I choć można odnieść wrażenie, że taka regulacja jest jedynie efektem błędu wynikającego z konieczności szybkiego opracowania ustawy, to kwestia ta wymaga odpowiedniego rozwiązania.Dodatkowo, nie wszyscy będą mogli skorzystać z nowych preferencji. Osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej oraz przedsiębiorcy rozliczający się na zasadach zryczałtowanego podatku od przychodów ewidencjonowanych wciąż będą mogli jedynie odpisać darowizny od wartości dochodu/przychodu na zasadach obowiązujących obecnie, tj. nie będzie to dotyczyło m.in. darowizn przekazywanych na rzecz ukraińskich organizacji realizujących działalność pożytku publicznego oraz podmiotów wykonujących działalność leczniczą lub ratownictwa medycznego. Dodatkowo, wciąż będzie obowiązywał limit odliczenia – 6 proc. rocznego dochodu/przychodu. Takie zawężenie wydaje się niezasadne, zwłaszcza wobec szerszego katalogu darowizn dających podstawę do rozpoznania kosztu podatkowego (i to bez limitu).Warto także rozważyć dalsze rozszerzenie preferencji podatkowej przykładowo poprzez możliwość ujęcia darowizny w kosztach podatkowych w wysokości 200 proc. (taki postulat podnosił już m.in. Business Centre Club) lub ujęcia w kosztach i dokonania odliczenia od dochodu wartości tej samej darowizny. Takie rozwiązanie polegające na dwukrotnym skorzystaniu z preferencji przy jednym wydatku miałoby charakter szczególny, jednak wydaje się, że obecna sytuacja właśnie takich rozwiązań wymaga.Nowe przepisy wprowadzone rozporządzeniem ministra finansów, obniżające stawkę VAT do zera w przypadku udzielania nieodpłatnej pomocy ofiarom wojny (za pośrednictwem określonych jednostek) oraz regulacje, które przewiduje ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy są bez wątpienia korzystne i stanowią krok w dobrym kierunku, choć wydaje się, że szczególne uregulowania prawne mogą i powinny zostać rozszerzone. Zastanawia przede wszystkim zakres podmiotów, które mogą być bezpośrednimi beneficjentami pomocy, na rzecz których może następować dokonywanie nieodpłatnych świadczeń, jeśli podatnik chce skorzystać z preferencji. Zgodnie z rozporządzeniem ministra finansów zerową stawką opodatkowane są bezpłatne dostawy towarów oraz świadczenie usług na rzecz Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych, podmiotów leczniczych lub jednostek samorządu terytorialnego (jeżeli następują na cele związane z pomocą ofiarom skutków działań wojennych na terytorium Ukrainy). Krąg tych podmiotów jest więc dużo węższy niż w przypadku preferencji przewidzianych w podatkach dochodowych. Takie zawężenie nie wydaje się zasadne, a stawką zero proc. powinny być opodatkowane także dostawy towarów i świadczenie usług realizowane na rzecz (co najmniej) organizacji prowadzących działalność pożytku publicznego oraz organizacji wykonujących zadania z zakresu ratownictwa medycznego.Ustawodawca zrezygnował też ze zwolnienia z opodatkowania darowizn podatkiem od spadków i darowizn otrzymywanych przez uchodźców, mimo że pierwotnie takie uregulowanie znajdowało się w projekcie ustawy. To oznacza, że takie darowizny będą opodatkowane na zasadach ogólnych – wartość nieopodatkowana to jedynie 4902 zł na osobę (limit wartości liczony w okresie pięciu lat – konieczne jest zsumowanie wszystkich darowizn otrzymywanych przed jedną osobę od danego podmiotu). Powody rezygnacji ze zwolnienia nie zostały przedstawione, ale zasadne wydaje się przywrócenie tej preferencji.

 

Podstawa prawna:

art. 11, art. 21 ust. 1 pkt 9a, 26 i 67, art. 23 ust. 1 pkt 11 oraz art. 26 ust. 1 pkt 9, ust. 5–6f ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r., poz. 1128 ze zm.)

art. 11 ustawy z 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r., poz. 1993 ze zm.)

art. 7 ust. 2, art. 8 ust. 2 i 2a, art. 43 ust. 1 pkt 16 oraz art. 86 ust. 1 i ust. 8 pkt 3 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r., poz. 685 ze zm.)

art. 12 ust. 1 oraz art. 17 ust. 1 pkt 6c ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r., poz. 1800 ze zm.)

rozporządzenie ministra finansów z 3 marca 2022 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie towarów i usług, dla których obniża się stawkę podatku od towarów i usług, oraz warunków stosowania stawek obniżonych (Dz.U. z 2022 r., poz. 531)

ustawa z 9 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (ustawa została skierowana do Senatu, co oznacza, że jej ostateczna wersja może jeszcze się zmienić)

W praktyce, udzielenie przez wspólników absolutorium członkowi zarządu nie zwalnia go całkowicie z odpowiedzialności względem spółki i osób trzecich, takich jak wierzyciele spółki czy organy administracji publicznej. Czy istnieją prawnie dozwolone mechanizmy, pozwalające na ograniczenie ryzyka pociągnięcia członka zarządu do odpowiedzialności?

 

Główną zasadą dotyczącą odpowiedzialności w spółkach kapitałowych jest wyłączenie możliwości pociągnięcia do osobistej odpowiedzialności wspólników i akcjonariuszy tych spółek. Ich odpowiedzialność ogranicza się do wysokości wkładu, który zobowiązali się do spółki wnieść. Z momentem przekazania czy to środków pieniężnych, czy wkładu niepieniężnego na pokrycie kapitału zakładowego (ewentualnie kapitału zapasowego tzw. agio) stają się one majątkiem spółki, z którego w pierwszej kolejności pokrywane są zobowiązania spółki.

 

Zasady odpowiedzialności i rola absolutorium

Na czynności podejmowane przez spółkę przede wszystkim wpływ mają osoby powołane do prowadzenia jej spraw oraz reprezentowania jej wobec osób trzecich, a zatem członkowie zarządu. Naturalną konsekwencją takiego stanu rzeczy jest obciążenie ich ciężarem odpowiedzialności związanej z nieprawidłowym wykonywaniem powierzonej funkcji. Odpowiedzialność ta ma zasadniczo trojaki charakter:

– odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania cywilnoprawne spółki, w tym także odpowiedzialność wobec samej spółki za wyrządzoną jej szkodę,

– odpowiedzialność za zobowiązania publicznoprawne spółki,

– odpowiedzialność karna oraz karno-skarbowa. Co do zasady odpowiedzialność ta ma charakter nieograniczony, istnieją jednak mechanizmy pozwalające na złagodzenie ryzyka.

Przepisy art. 231 Kodeksu spółek handlowych (k.s.h.) stanowią że ocena działań członków zarządu jest każdorocznie dokonywana przez wspólników i akcjonariuszy poprzez podjęcie decyzji w zakresie udzielenia lub nieudzielenia absolutorium. Zgodnie z poglądem doktryny jego udzielenie stanowi akceptację całokształtu działalności konkretnego członka organu spółki w poprzednim roku obrotowym i jest formą zwolnienia funkcjonariuszy spółki z odpowiedzialności wobec spółki, stanowiąc zrzeczenie się dochodzenia ewentualnych roszczeń i zobowiązanie do niepozywania piastuna organu. Można zatem przyjąć iż udzielenie absolutorium co do zasady prowadzi do zwolnienia członka zarządu z odpowiedzialności wobec spółki (tak: Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 21 marca 2013 r., I ACa 1259/12).

Zwolnienie z odpowiedzialności ma jednak ograniczony charakter, gdyż dotyczy wyłącznie działań zarządu znanych wspólnikom (akcjonariuszom). W przypadku zatajenia niektórych działań przed zgromadzeniem wspólników (walnym zgromadzeniem), w związku z dokonaniem, których spółka poniosła szkodę, członek zarządu nie będzie uprawniony do powołania się na udzielenie absolutorium i  ograniczenie w ten sposób swojej odpowiedzialności. Ponadto Kodeks spółek handlowych wprost przewiduje sytuacje, w których zwolnienie z odpowiedzialności nie może mieć miejsca np. w przypadku dokonania nienależnej wypłaty dywidendy bądź zgłoszenia spółki do rejestru przy świadomości przeszacowania wkładu niepieniężnego.

Kodeks przewiduje także wyłączenia zawarte w bardziej ogólnych przepisach tj. art. 296, art. 300128 oraz art. 487, które wskazują na niemożliwość powoływania się przez członka zarządu na fakt udzielenia mu absolutorium w przypadku wytoczenia przez wspólnika (akcjonariusza) powództwa o naprawienie szkody poniesionej przez spółkę (actio pro socio) oraz w razie upadłości spółki.

WAŻNE!

Należy zatem zauważyć, że poprzez udzielenie absolutorium spółka zrzeka się swojego prawa do dochodzenia naprawienia szkody od członka zarządu, uprawnienie to jednak nadal pozostaje w rękach udziałowców. W doktrynie wskazuje się na brak możliwości zasłaniania się udzieleniem absolutorium także wtedy, gdy nie ogłoszono upadłości spółki, ze względu na to, że jej majątek nie wystarcza nawet na pokrycie kosztów postępowania.

W dalszej części artykułu przyjrzymy się, w jakim zakresie odpowiedzialność członków zarządu pozostaje niezależna od faktu uzyskania absolutorium i jakimi mechanizmami członkowie zarządu mogą zarządzać ryzykiem odpowiedzialności.

 

Odpowiedzialność za działanie na szkodę spółki

Zgodnie z art. 293 oraz art. 483 k.s.h. członek zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjnej odpowiada wobec spółki za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami umowy spółki. Nieco odmiennie kwestia ta została uregulowana dla prostej spółki akcyjnej, w  której członek zarządu odpowiada wobec spółki za szkodę wynikłą z niewykonania lub nienależytego wykonania swoich obowiązków, w tym z tytułu niedołożenia należytej staranności wynikającej z zawodowego charakteru jego działalności lub niedochowania lojalności wobec spółki. Szerzej o tak ujętej odpowiedzialności oraz jej przesłankach pisaliśmy w jednym z poprzednich artykułów niniejszego cyklu pt.: „Kiedy i na jakich zasadach członek zarządu odpowiada za szkodę?”. Na tym etapie zatem warto wskazać jedynie, że w przypadku każdej ze spółek warunkiem koniecznym aby możliwe było pociągnięcia członka zarządu do odpowiedzialności, jest przypisanie mu winy.

WAŻNE!

Kluczowym aspektem wyłączenia odpowiedzialności za szkodę poniesioną przez spółkę będzie zatem wykazanie braku winy w danym działaniu czy zaniechaniu. Przepisy wprowadzają w tym zakresie domniemanie winy, zatem obowiązek jego obalenia i udowodnienia, iż dane działanie lub zaniechanie było niezawinione, obciąża samego członka organu.

Jako przykład działania na szkodę spółki przez członka zarządu można wskazać: prowadzenie działalności konkurencyjnej, zawieranie umów pozornych, o których z góry wiadomo, że nie zostaną wykonane, uchylanie się od płacenia podatków i składek, zaniechanie złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki, ujawnienie lub wykorzystanie informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa czy niesporządzanie oraz niezłożenie w wymaganym terminie sprawozdań finansowych.

1.Za podstawowe działanie zmierzające do ograniczenia ryzyka pociągnięcia do odpowiedzialności członka zarządu należy zatem uznać kierowanie sprawami spółki z należytą starannością, która powinna przejawiać się w terminowym wykonywaniu obowiązków, dokonywaniu rozsądnej oceny biznesowej sytuacji spółki oraz prawidłowym prowadzeniu dokumentacji. Warto też zadbać o zabezpieczenie interesów spółki zarówno na etapie inicjowania określonych stosunków zobowiązaniowych np. poprzez wprowadzenie do umów z kontrahentami postanowień ograniczających ryzyko poniesienia negatywnych konsekwencji przez spółkę, jak i w szerzej pojętym kontekście np. przez ubezpieczenie majątku spółki lub skorzystanie z ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej.

2.Kolejnym mechanizmem dotyczącym ograniczenia odpowiedzialności członka zarządu jest wprowadzenie odpowiednich postanowień do umowy łączącej go ze spółką czyli tzw. kontraktu menedżerskiego. Zgodnie z utrwalonym w doktrynie poglądem, odpowiedzialność za działanie na szkodę spółki jest rodzajem odpowiedzialności ex contractu, tj. oparta jest na istniejącej między spółką, a członkiem jej organu więzi zobowiązaniowej, której naruszenie skutkuje odpowiedzialnością odszkodowawczą (tak np.: Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 30 marca 2015 r., sygn. I ACa 825/14). Przyjęcie kontraktowego charakteru odpowiedzialności pozwala na umowne uregulowanie jej zakresu, godząc interes członka zarządu i  spółki. Dość powszechną praktyką stosowaną w kontraktach menedżerskich, jest ograniczanie odpowiedzialności członków organów za szkody wyrządzone do określonej w umowie kwoty lub przez ograniczenie jej zakresu w inny sposób, z reguły zależny od profilu działalności spółki np. poprzez wyłączenie odpowiedzialności z tytułu zawierania konkretnego rodzaju umów, co ma ułatwić zarządowi decyzje w zakresie podejmowania bardziej ryzykownych inwestycji. W takim przypadku zakres odpowiedzialności będzie zatem zależny od siły negocjacyjnej członka zarządu przy zawieraniu umowy. Należy jednak pamiętać, że niedopuszczalne jest postanowienie umowne przewidujące wyłączenie lub ograniczenie odpowiedzialności za umyślne działanie lub zaniechanie.

 

Odpowiedzialność za długi spółki

Kolejnym rodzajem odpowiedzialności przewidzianej względem członków zarządu spółek z ograniczoną odpowiedzialnością i prostych spółek akcyjnych, jest odpowiedzialność za zobowiązania spółki, która powstaje w sytuacji, w której majątek spółki nie wystarcza aby uregulować jej długi. Fakt udzielenia bądź nieudzielenia przez spółkę absolutorium nie będzie miał w tym przypadku znaczenia albowiem wierzycielem jest inny podmiot niż spółka czy jej wspólnicy. Kwestie związane z tym rodzajem odpowiedzialności również zostały już przez nas scharakteryzowane w niniejszym cyklu, dlatego zachęcamy do zapoznania się wcześniejszym artykułem pt.: „Odpowiedzialność członków zarządu wobec wierzycieli spółki”.

Dość często próbą obrony przed odpowiedzialnością za długi spółki jest próba wykazania, że ze względu na podział obowiązków w spółce dana osoba nie była bezpośrednio zaangażowana w działania spółki generujące zobowiązanie np. w negocjacje i zawarcie umowy konkretnej umowy. W orzecznictwie jednak niejednokrotnie podkreślano, że obowiązek prowadzenia spraw spółki z należytą starannością dotyczy wszystkich członków zarządu, niezależnie od faktycznego zakresu kompetencji i stąd nie jest to podstawa do wyłączenia odpowiedzialności danego funkcjonariusza spółki.

W celu ochrony osób zarządzających spółką, które dochowały wspomnianej, należytej staranności przy prowadzeniu jej spraw, Kodeks spółek handlowych wprost wymienia przesłanki, które zwalniają członka zarządu z odpowiedzialności m.in. wykazanie, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym samym czasie wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu.

Zgodnie z przepisami prawa upadłościowego właściwym terminem na zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości jest 30 dni od dnia powstania stanu niewypłacalności spółki. Pod tym kątem warte podkreślenia jest, ze względu na obowiązujący stan epidemii, ustawodawca wprowadził szczególne regulacje, które będą miały znaczenie dla określenia czy wniosek o ogłoszenie upadłości został złożony we właściwym terminie.

WAŻNE!

Zgodnie z przepisami covidowymi, jeżeli podstawa do ogłoszenia upadłości dłużnika powstała w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19, a stan niewypłacalności powstał z powodu COVID-19, bieg terminu do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega przerwaniu.

Dopiero zatem po ustaniu stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii termin ten będzie biegł na nowo. W przypadku zaś postępowania restrukturyzacyjnego bądź układowego należy jednak pamiętać, że samo złożenie wniosku o otwarcie restrukturyzacji nie jest wystarczające. Przesłanką wyłączającą odpowiedzialność jest wydanie przez sąd stosownego postanowienia, stąd też w praktyce jednocześnie z wnioskiem o otwarcie postępowania lub zatwierdzenie układu członkowie zarządu często składają wniosek o ogłoszenie upadłości spółki, aby uniknąć odpowiedzialności w sytuacji, w której sąd nie zdąży wydać we właściwym czasie wskazanego postanowienia.

W doktrynie podnosi się, że ewentualne umowne wyłączenie odpowiedzialności członka zarządu za zobowiązania spółki w kontrakcie menedżerskim jest niedopuszczalne. Nie wyklucza to jednak możliwości wprowadzenia do takiej umowy zabezpieczeń, pozwalających na kompensatę ewentualnej straty, którą członek zarządu poniesie w związku z roszczeniami odszkodowawczymi. Zagwarantowanie wyrównania uszczerbku w majątku poniesionego przez członka zarządu lub uregulowanie zobowiązania w jego imieniu może przewidywać również udzielony przez spółkę bądź inny podmiot (np. spółkę dominującą) tzw. letter of indemnity, nazywany też umową indemnifikacyjną. Przez złożenie tego rodzaju oświadczenia, podmiot trzeci niejako udziela poręczenia w zakresie wykonania zobowiązania ciążącego na członku zarządu, przez co dana osoba zostaje w tym zakresie zwolniona z odpowiedzialności. Powyższe instytucje nie zostały wprost uregulowane przepisami prawa, więc ustalenie zakresu oraz granic zwolnienia z odpowiedzialności zależeć będzie od ustaleń dokonanych między stronami w ramach swobody kontraktowania.

 

Odpowiedzialność za zobowiązania publicznoprawne spółki

Na zbliżonych do kodeksowych zasadach członkowie zarządu odpowiadają za zobowiązania podatkowe spółki i składki na ubezpieczenia społeczne, których termin płatności upłynął w czasie pełnienia przez nich funkcji. Co do zasady okres pełnienia funkcji należy rozumieć jako czas kadencji danej osoby. Sądy administracyjne jednak oprócz zbadania formalnych podstaw pełnienia funkcji, dokonują również oceny z faktycznego punktu widzenia. Może zatem okazać się, iż mimo formalnego, prawidłowego złożenia rezygnacji z funkcji, były członek zarządu nadal będzie odpowiedzialny za uregulowanie zaległości podatkowych spółki, jeżeli dalej faktycznie kierował sprawami spółki np. podpisywał w jej imieniu dokumenty. W toku przeprowadzonej oceny, sąd może również zwolnić członka zarządu za powstałe zaległości w przypadku, gdy zostanie udowodnione, że w danym czasie obiektywnie nie mógł on pełnić swoich obowiązków. Przykładowo sytuacja taka może mieć miejsce w przypadku długotrwałej choroby, urlopu macierzyńskiego czy pozbawienia wolności (tak np. Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 27 kwietnia 2021 r., sygn. III FSK 2973/21).

WAŻNE!

Brak wystarczającej wiedzy z zakresu finansów spółki czy prawa podatkowego nie będzie stanowił o możliwości wyłączenia odpowiedzialności, ze względu na podwyższony wymóg należytej staranności względem osób pełniących funkcje zarządcze.

Ponadto Ordynacja podatkowa wprost przewiduje sytuacje, w których członek zarządu może zostać zwolniony z odpowiedzialności za zaległości spółki. Analogicznie jak w przypadku źródeł odpowiedzialności odpisanych powyżej, jest to wykazanie, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym czasie zostało otwarte postępowanie restrukturyzacyjne lub zatwierdzono układ w postępowaniu o zatwierdzenie układu albo niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło bez winy członka zarządu. Dodatkowo w tym przypadku, w celu uniknięcia odpowiedzialności członek zarządu może wskazać mienie spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części. Wskazane mienie powinno być konkretne, możliwe do zidentyfikowania oraz rzeczywiście istniejące w momencie, w którym toczy się postępowanie. Mienie to powinno również nadawać się do egzekucji oraz nie może być przedmiotem sporu.

Powyższe zasady odpowiedzialności stosuje się także w przypadku zaległości wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych za zobowiązania spółki. Za niezapłacone składki z tytułu ubezpieczenia społecznego, członkowie zarządu odpowiadają na zasadach identycznych jak za zobowiązania podatkowe. Z oczywistych względów otrzymanie przez członka zarządu absolutorium w żadnym zakresie nie wpływa na tego rodzaju odpowiedzialność. Członkowie zarządu powinni natomiast zwrócić szczególną uwagę poziom zobowiązań w momencie obejmowania funkcji i ewentualnego zakończenia pełnienia obowiązków albowiem specyfika danej sytuacji może się dodatkowo przekładać na poziom ryzyka.

 

Granice czasowe odpowiedzialności

Z zastrzeżeniem stanowiska wypracowanego przez sądy administracyjne, które zostało opisane powyżej, członek zarządu będzie odpowiadał za zobowiązania spółki, które powstały i były wymagalne w okresie pełnienia przez niego funkcji, bez względu na to, czy jego mandat wygasł w tym okresie czy został powołany do zarządu spółki już po powstaniu wierzytelności. Zatem jeżeli już w momencie powołania danej osoby do zarządu, spółka była w stanie niewypłacalności, zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości powinno zostać złożone niezwłocznie po objęciu funkcji. Z drugiej strony zgodnie z orzecznictwem do odpowiedzialności nie zostanie pociągnięty członek zarządu, który pełnił funkcje, krócej niż termin 30-dniowy, przewidziany na złożenie wniosku przez prawo upadłościowe (tak też Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z dnia 20 stycznia 2021 r., sygn. III SA/Wa 441/20).

WAŻNE!

Ograniczenie odpowiedzialności związanej z pełnieniem funkcji członka zarządu nie będzie możliwe, w przypadku złożenia rezygnacji lub odwołania danej osoby w sposób wadliwy, niewywołujący skutków prawnych.

W praktyce zdarza się, że w spółkach w których zarząd pełniony jest jednoosobowo, członek zarządu składając rezygnację nie zwoła jednocześnie zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia, na którym powinien zostać dokonany wybór nowych członków organu. Rezygnacja złożona w ten sposób, nie wywoła zatem skutków prawnych. Również wyłącznie wypowiedzenie umowy o pracę czy kontraktu menedżerskiego, bez złożenia rezygnacji bądź podjęcia uchwały o odwołaniu członka zarządu, nie będzie wystarczające do uznania, że dana osoba nie pełni już funkcji w organie zarządczym.

 

Ubezpieczenie D&O

Z biegiem czasu na popularności zyskują ubezpieczenia odpowiedzialności członków władz spółki tzw. ubezpieczenia D&O (directors and officers), które z pewnością można zaliczyć do kluczowych mechanizmów zabezpieczających zarząd przed ryzykiem pociągnięcia do odpowiedzialności. Zakres takiego ubezpieczenia oraz poziom ochrony zapewniany członkowi zarządu każdorazowo uzależniony będzie od warunków wynegocjowanych z ubezpieczycielem, aczkolwiek co do zasady powinny one być skonstruowane tak, aby chronić funkcjonariuszy spółki zarówno w przypadku roszczeń odszkodowawczych związanych z pełnioną rolą, jak również zapewnić pokrycie kosztów obrony w postępowaniach karnych, karno-skarbowych, administracyjnych czy też cywilnoprawnych. Polisa D&O może obejmować również inne aspekty działalności jak np. kary administracyjne nakładane na osoby fizyczne, czy zaległości podatkowe.

Ochrona ubezpieczeniowa może obejmować zatem zarówno ochronę przez odpowiedzialnością za działanie na szkodę spółki, pokrycie kosztów związanych z roszczeniami kierowanymi przez podmioty trzecie, jak również sfinansowanie niezbędnej pomocy prawnej w przypadku zaistnienia podstaw do pociągnięcia członka zarządu do odpowiedzialności.

W ostatnim czasie popularne staje się prowadzenie jednoosobowej działalności gospodarczej w formie spółki. Taka forma bywa także rozważana przez niektórych mikro- i małych przedsiębiorców działających na rynku ubezpieczeniowym.

 

Niekorzystne zmiany podatkowe wprowadzone w ramach Polskiego Ładu zmusiły agentów ubezpieczeniowych do rozważenia, która z form opodatkowania oraz prowadzenia działalności będzie dla nich najlepsza. Z uwagi na szeroki zakres nowelizacji, wybór odpowiedniego rozwiązania wcale nie jest łatwy. W ostatnim czasie można zauważyć zwiększone zainteresowanie przekształcaniem prowadzonej działalności w spółki, w szczególności w spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółki komandytowo-akcyjne. Z czym wiąże się taka forma prowadzenia działalności dla agenta ubezpieczeniowego?

 

METODY OPODATKOWANIA DZIAŁALNOŚCI

Od dochodu z kwalifikowanego IP podatnik może obecnie odliczyć koszty, które doprowadziły do jego wytworzenia, rozwinięcia lub ulepszenia. Założeniem przyjętego rozwiązania jest więc dodatkowe obniżenie podstawy opodatkowania.

 

Polski ustawodawca od lat deklaruje wsparcie dla działalności o charakterze innowacyjnym. Wiąże się to z licznymi ulgami i preferencjami, które wprowadzane są do przepisów podatkowych. Kolejne rozwiązania przewidziane zostały w Polskim Ładzie. W ramach nowelizacji umożliwiono jednoczesne stosowanie ulgi badawczo-rozwojowej (tzw. ulga B+R) oraz opodatkowania dochodu z kwalifikowanych praw własności intelektualnej (tzw. IP Box). Kwestia oddziaływania na siebie obydwu rozwiązań budziła istotne wątpliwości jeszcze przed wejściem w życie nowelizacji. Przeanalizujmy jak obecnie wygląda kwestia łączenia tych dwóch preferencji oraz czy zawsze jest to korzystne rozwiązanie.

Na czym polegają preferencje

Ulga B+R przysługuje na etapie prac badawczo-rozwojowych i umożliwia ponowne odliczenie od podstawy opodatkowania kosztów, które związane są z prowadzoną działalnością B+R.
IP Box dodatkowo umożliwia opodatkowanie preferencyjną 5-proc. stawką podatku dochodów z kwalifikowanych praw własności intelektualnej (IP), które powstały w wyniku prac B+R.

Dotychczasowe ograniczenia

Obowiązujące do końca zeszłego roku przepisy nie regulowały bezpośrednio kwestii łącznego stosowania obydwu preferencji. Również stanowiska prezentowane przez organy podatkowe oraz ministra finansów nie dawały jednoznacznej odpowiedzi jak ma wyglądać łączenie tych rozwiązań. Ministerstwo Finansów w objaśnieniach dotyczących stosowania IP Box wskazało, że zgodnie z przepisami nie ma możliwości równoczesnego stosowania ulgi B+R oraz IP Box w odniesieniu do tego samego dochodu, tj. ulga B+R nie może zostać zastosowana przy ustalaniu podstawy opodatkowania stawką 5 proc.

W objaśnieniach wskazano natomiast na możliwość jednoczesnego stosowania obydwu preferencji w jednym roku podatkowym, w odniesieniu do różnych kategorii dochodów (IP Box oraz dochód ogólny). Z przedstawionych przez ministerstwo przykładów wynika, że koszty wytworzenia kwalifikowanego IP mogą być odliczane w ramach ulgi B+R, jeżeli stanowią koszty działalności badawczo-rozwojowej. W efekcie, te same koszty mogą jednocześnie pomniejszać dochód do opodatkowania stawką 5 proc. oraz stanowić koszty kwalifikowane, odliczane od dochodu opodatkowanego na zasadach ogólnych w ramach stosowania ulgi B+R.

Z odmiennym stanowiskiem można się natomiast spotkać w interpretacjach organów podatkowych. Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej stoi bowiem na stanowisku, że koszt wytworzenia kwalifikowanego IP nie może jednocześnie być w ramach ulgi B+R odliczany od dochodów opodatkowanych na zasadach ogólnych (por. interpretację indywidualną z 23 listopada 2020 r., 0111-KDIB1-3.4010. 382.2020.2.BM). W świetle tego stanowiska, jeżeli podatnik w ramach prowadzonej działalności badawczo-rozwojowej uzyskuje dochody z kwalifikowanego IP i opodatkowuje je stawką 5 proc., to nie może rozliczyć w ramach ulgi B+R kosztów związanych z tym kwalifikowanym IP. Stanowisko to jest więc sprzeczne z treścią objaśnień wydanych przez Ministerstwo Finansów.

Można z tego wywnioskować, że pomimo możliwości stosowania jednocześnie ulgi B+R oraz IP Box w odniesieniu do różnych kategorii dochodów, praktyczne połączenie obydwu preferencji mogło być do końca 2021 roku istotnie utrudnione z uwagi na niejednoznaczne stanowiska prezentowane przez organy. W wielu przypadkach interpretacja organów skarbowych przekreślała ekonomiczny sens stosowania IP Box, gdyż z punktu widzenia ulgi B+R, koszty kwalifikowane „przepadały” przy wdrożeniu IP Box.

Symultaniczność według Polskiego Ładu

W ustawie podatkowej uchwalonej w ramach Polskiego Ładu, przyjęte zostało rozwiązanie określone jako „symultaniczna ulga B+R i IP Box”. Polega ono na tym, że od dochodu z kwalifikowanego IP podatnik może odliczyć koszty kwalifikowane, które doprowadziły do wytworzenia, rozwinięcia lub ulepszenia tego IP. Ustalając podstawę opodatkowania stawką 5 proc., przedsiębiorcy są obecnie uprawnieni do stosowania ulgi B+R, tj. dodatkowego odliczania kosztów kwalifikowanych.

Założeniem przyjętego rozwiązania jest więc dodatkowe obniżenie podstawy opodatkowania w ramach IP Box.

Zdaniem autora:

Adrian Salabura, menedżer w ALTO

Połączenie nie zawsze zadziała w praktyce

Co do zasady, spółki uprawnione do IP Box korzystają już z ulgi B+R, którą wprowadzono w 2016 roku. Przedsiębiorcy muszą sobie zadać pytanie, czy dodatkowe wdrożenie IP Box jest dla nich opłacalne, mając jednocześnie na uwadze koszty związane z wdrożeniem tego instrumentu.

Odpowiedź niestety rzadko jest oczywista, a w pewnych przypadkach jednoczesne stosowanie obydwu preferencji może nie być optymalne. Co ważne, znowelizowane przepisy nie wskazują jednoznacznie na możliwość stosowania podejścia zaprezentowanego w objaśnieniach Ministerstwa Finansów, które w wielu przypadkach wydaje się być najlepszym ekonomicznie rozwiązaniem. Należy założyć, że organy skarbowe pozostaną przy swoim nieprzychylnym stanowisku.

Wdrażając IP Box, podatnik dalej musi się liczyć z tym, że realny podatek do uregulowania zmniejsza się z tytułu ulgi B+R o 5 proc. kosztów rozwoju IP, a nie o 19 proc., jak w przypadku rozliczenia ulgi B+R w dochodzie ogólnym.

Dodatkowo, z perspektywy wysokości bieżących obciążeń podatkowych, w określonych sytuacjach korzystniejsze może być np. skorzystanie wyłącznie z ulgi B+R, która może potencjalnie obniżyć w danym roku podatkowym opodatkowanie CIT do zera, a wdrożenie IP Box może wygenerować podatek do uregulowania.

Z drugiej strony, zawsze warto przenalizować kompleksowo swoją sytuację i długofalowe konsekwencje alternatywnych scenariuszy. Nawet jeśli połączenie ulg zwiększy w krótkim terminie podatek do zapłacenia, to dzięki przeniesieniu dochodu do niżej opodatkowanego tzw. koszyka IP Box, w „koszyku ogólnym” może zostać wygenerowana strata do rozliczenia w kolejnych okresach. Uwzględniając wszystkie czynniki, łączenie ulg powinno co do zasady przynieść pozytywny skutek.

Symultaniczna ulga B+R i IP Box dalej ma słabe punkty, choć niewątpliwie łączenie instrumentów będzie efektywniejsze finansowo. Do tej pory IP Box był dość niefortunnym instrumentem, z którego w praktyce korzystali jedynie programiści prowadzący własną działalność. Mamy niestety obawy, że tak może pozostać, gdyż brak kompatybilności z ulgą B+R nie był w gruncie rzeczy jedynym problemem IP Box, co zostało przez ustawodawcę przeoczone.